Europejski Nakaz Dochodzeniowy

Dzięki transpozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/41/UE w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych, wymiana dowodów między krajami Unii Europejskiej jest efektywniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Nie oznacza to jednak, że procedura pozyskania dowodów w ramach Europejskiego Nakazu Dochodzeniowego jest prosta. Osoby, które są zainteresowane pozyskaniem dowodów w ramach niniejszej procedury, lub które są stroną postępowania, do którego dołączono w ten sposób uzyskane dowody, powinny skorzystać z usług kancelarii prawnej specjalizującej się w transgranicznej procedurze dowodowej.

Czym jest Europejski Nakaz Dochodzeniowy?

Europejski Nakaz Dochodzeniowy stanowi odpowiedź na czasochłonną i często pozbawioną efektów współpracę organów ścigania państw Unii Europejskiej w zakresie gromadzenia i przekazywania dowodów. Instrument ten można wykorzystać celem przeprowadzenia lub uzyskania dowodu znajdującego się na terytorium innego państwa członkowskiego lub jeżeli na tym terytorium zachodzi konieczność przeprowadzenia dowodu. Ponadto można go wydać w celu zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą. 

Jak widać, zakres czynności dochodzeniowych możliwych do przeprowadzenia na podstawie END jest niezwykle szeroki.

W jakich sytuacjach można wydać Europejski Nakaz Dochodzeniowy?

Jak zostało powyżej zasygnalizowane, END wydaje się w celu:

• wezwania innego państwa członkowskiego UE do wykonania jednej lub więcej konkretnie określonych czynności dochodzeniowych służących gromadzeniu materiału dowodowego, np. przesłuchanie w charakterze świadka obywatela tego kraju lub 
• pozyskania materiału dowodowego, którym organ innego państwa członkowskiego UE już dysponuje, np. transkrypt rozmów telefonicznych,  a także
• zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem.  

Kodeks postępowania karnego nie precyzuje przesłanek, które określają kiedy można wydać Europejski Nakaz Dochodzeniowy, wskazując lakonicznie, iż musi wystąpić konieczność zastosowania tej procedury. Określa on jednak negatywne przesłanki uniemożliwiające wydanie END: 

• nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości,
• prawo polskiego nie dopuszcza przeprowadzenia lub uzyskania danego dowodu.

Pojęcie interesu wymiaru sprawiedliwości należy rozumieć podobnie jak w przypadku Europejskiego Nakazu Aresztowania (link do zakładki produktowej), a więc uwzględniać proporcjonalność wydania nakazu i celowość angażowania organów państw członkowskich oraz koszty jego wykonania. Druga przesłanka ma bardzo doniosłe znaczenie. Ma ona zapobiec sytuacją, w których polskie organy będą korzystać z pozyskanych zagranicznych dowodów, które nie mogłyby zostać w Polsce zgromadzone i analogicznie w sytuacji, w której to polskie organy wykonywałyby zagraniczny nakaz dowodowy. Powyższe ukazuje konieczność skorzystania z usług adwokata specjalizującego się w prawie karnym, celem kontroli i weryfikacji czy otrzymane dowody będą mogły być wykorzystane w polskim procesie karnym.  

Jak uzyskać Europejski Nakaz Dochodzeniowy?

Komentowany instrument może zostać wydany już na etapie postępowania przygotowawczego przez prokuratora oraz Policję i organy prowadzące sprawy karnoskarbowe, z tym że taką decyzje musi zatwierdzić prokurator. Na etapie postępowania sądowego, END wydawany jest przez sąd. 

Nie można jednak zapomnieć, że inicjatywa do wydania nakazu przysługuje nie tylko organom, ale także stronom i ich obrońcą lub pełnomocnikom na ich wniosek. W tym przypadku, koniecznym będzie złożenie odpowiedniego wniosku dowodowego, który musi spełniać wymagania przewidziane w Kodeksie postępowania karnego. Dodatkowo, to na stronie spoczywa obowiązek wykazania, że czynność dowodowa, która ma zostać przeprowadzona za granicą jest w danej sprawie konieczna, dlatego w tym zakresie istotna może być pomoc adwokata. 

Oprócz postanowieni o wydaniu END koniecznym jest uzupełnienie specjalnego formularza, który musi zawierać m.in. 

• oznaczenie organu wydającego nakaz,
• określenie żądanej czynności dochodzeniowej lub dowodu, który należy uzyskać, oraz wskazanie jakie okoliczności mają zostać ustalone,
• rodzaj postępowania i jego sygnaturę, w związku z którym wydano END,
• zwięzły opis stanu faktycznego sprawy,
• przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu będącego przedmiotem postępowania. 

Dwie ostanie pozycje są bardzo istotne, dlatego chcąc wnioskować o wydanie END, warto skorzystać z usług kancelarii prawnej zajmującej się prawem karnym, której prawnicy precyzyjnie przedstawią opis sprawy, a następnie skoordynują działania razem z organami ścigania, aby wniosek o wydanie END spełniał wszystkie wymagania i dokładnie opisywał czyn i okoliczności sprawy. Powyższe jest ważne dlatego, że to na tej podstawie, organy do których kierowany jest nakaz podejmą decyzję o jego wykonaniu lub nie, tj. jeśli kwalifikacja prawna nie będzie uzasadniała dopuszczalności przeprowadzenia czynności za granicą, organ będzie mógł odmówić wykonania END.

Warto zauważyć, że wykonanie nakazu odbywa się na podstawie prawa państwa wykonującego. Innymi słowy chcąc pozyskać dowód znajdujący się na terytorium Niemiec, konieczna będzie znajomość procedury karnej obowiązującej w Niemczech.

Czy można uchylić Europejski Nakaz Dochodzeniowy?

Na postanowienie o wydaniu nakazu nie przysługuje zażalenie. Mimo to, w niektórych przypadkach można zaskarżyć czynności dowodowe objęte END zgodnie z prawem krajowym. Wynika to z konstrukcji END zgodnie z którą postanowienie o wydaniu Europejskiego Nakazu Dochodzeniowego zastępuje jednocześnie postanowienie o uzyskaniu dowodów. Wobec tego, zaskarżalne będzie postanowienie o wydanie END, jeżeli w ramach tego nakazu przeprowadzone mają zostać czynności, które mogą zostać zgodnie z prawem krajowym zaskarżone, np. zatrzymanie rzeczy, kontrola korespondencji, kontrola i utrwalanie rozmów. Nie będzie jednak podlegać zaskarżeniu END wydane celem przesłuchania świadka. Analogicznie wygląda sytuacja zaskarżenia postanowień o wykonanie Europejskiego Nakazu Aresztowania. Podkreślić trzeba, że w zażaleniu, skarżący może wyłącznie domagać się zbadania zgodności postanowienia o wykonaniu END z polskim prawem i prawidłowości przeprowadzenia czynności.