Zabezpieczenie dowodów i mienia w UE przez polską prokuraturę lub sąd

Współpraca między państwami członkowskimi Unii w zakresie zabezpieczania znajdujących się na terytorium jednego państwa członkowskiego rzeczy mogących stanowić dowód w postępowaniu wszczętym w innym państwie lub zajęcia znajdującego się na terenie innego państwa członkowskiego Unii mienia w celu zabezpieczenia orzeczenia o przepadku ma na celu ułatwienie organom ścigania oraz sądom gromadzenie dowodów oraz zapewnienie efektywnego wykonania orzeczeń w przedmiocie przepadku mienia.

Na czym polega zatrzymanie i zabezpieczenie dowodów i mienia za granicą? 

Niejednokrotnie zdarzają się sytuacje, kiedy dowody przestępstwa lub mienie powiązane z przestępstwem znajdują się poza granicami Polski. W celu uniknięcia zniszczenia, ukrycia lub usunięcia takich dowodów mogących stanowić cenny materiał dowodowy w postępowaniu karnym, organy ścigania poszczególnych państw mają możliwość podjęcia ścisłej współpracy Dzięki temu możliwe jest zabezpieczenie oraz wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodów, które nie znajdują się na terenie Polski. 

Kooperacja między państwami w tym trybie polega na uznaniu oraz wykonaniu przez właściwe organy jednego państwa wydanego przez organy innego państwa postanowienia o zabezpieczeniu środków dowodowych lub zajęciu mienia. W przeciwieństwie do tradycyjnej formy współpracy międzynarodowej, wydana decyzja procesowa sama bezpośrednio stanowi podstawę do podjęcia przez organy państwa, do którego adresowane jest postanowienie, wszelkich niezbędnych czynności zmierzających do jej wykonania i zabezpieczenia środków dowodowych lub zajęcia mienia zgodnie z wolą organu państwa wnioskującego. 

Procedura wystąpienia polskich organów do państwa członkowskiego UE o zabezpieczenie dowodów lub mienia

Co do zasady mechanizm wystąpienia do państwa członkowskiego UE o wykonanie postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia ma charakter trójetapowy. Etap pierwszy obejmuje wydanie postanowienia o zatrzymaniu rzeczy lub o zabezpieczeniu majątkowym. W tym zakresie stosuje się wyłącznie prawo krajowe.  

Na etapie drugim sąd lub prokurator występuje – w formie postanowienia – do właściwego organu sądowego innego państwa członkowskiego UE o wykonanie wspomnianego postanowienia krajowego. Wniosek skierowany do państwa członkowskiego powinien zawierać odpis postanowienia o zabezpieczeniu mienia lub zatrzymaniu dowodów, a ponadto zaświadczenie sporządzone zgodnie ze wzorem zawartym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Zarówno postanowienie, jak i zaświadczenie należy przekazać wraz z tłumaczeniem na język urzędowy państwa będącego adresatem wystąpienia lub inny język wskazany przez to państwo.  

Trzeci etap polega natomiast na zastosowaniu dostępnych metod współpracy w celu wykonania orzeczenia ostatecznego. Procedury w tym zakresie zawierają, w zależności od okoliczności, umowy międzynarodowe lub odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania karnego. 

Uchylenie postanowienia o zabezpieczeniu dowodów i mienia

Istnieje możliwość, że polskie organy wymiaru sprawiedliwości uchylą wydane wcześniej postanowienie o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia. W takiej sytuacji przepisy prawa zobowiązują polską stronę do niezwłocznego zawiadomienia właściwego organu państwa członkowskiego o fakcie uchylenia postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia. 

Należy zwrócić uwagę, że przesłanki uchylenia postanowienia o zabezpieczeniu dowodu lub mienia będą zależne od podstawy, dla której postanowienie zostało wydane. Wobec tego, jeżeli wydano postanowienie o zabezpieczeniu mienia tytułem dokonania jego przepadku, a taki środek nie zostanie prawomocnie orzeczony, to zdezaktualizuje się przesłanka do dalszego stosowania zabezpieczenia. 

Należy mieć także na uwadze, że przepisy w sposób lakoniczny wskazują na możliwość zaskarżenia wydanego w Polsce postanowienia w ramach omawianej instytucji. Niestety, owa lakoniczność powoduje problemy w praktyce, ponieważ przepis nie precyzuje, czy zaskarżyć można postanowienie w sprawie zatrzymania lub zabezpieczenia, czy to postanowienia w zakresie wystąpienia do państwa członkowskiego o wykonanie wcześniej wydanego postanowienia. 

Wydaje się jednak, że ustawodawcy raczej chodziło o dopuszczenie składania zażalenia na postanowienie sądu lub prokuratora o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia, nie zaś postanowienie w przedmiocie wystąpienia do organu sądowego państwa obcego z wnioskiem o wykonanie postanowienia pierwotnego o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia. To drugie postanowienie ma raczej charakter przede wszystkim techniczny. 

Istotne jest także, aby kontrolować, czy polski sąd lub prokuratura powiadomiła organy państwa wykonującego, że postanowienie o zabezpieczeniu lub zatrzymaniu zostało uchylone, ponieważ zdarzają się sytuacje, kiedy w Polsce brak jest już przesłanek do dalszego zatrzymania dowodu lub zabezpieczenia mienia, a mimo to w innym państwie członkowskim postanowienie wciąż jest wykonywane.

Aby mieć pewność, że dopełniono wszystkich proceduralnych formalności, warto skontaktować się z kancelarią prawną specjalizującą się w międzynarodowym prawie karnym, której prawnicy przeprowadzą Państwa przez skomplikowane procedury oraz będą na bieżąco monitorowali stan sprawy.

Czy można uzyskać odszkodowanie za wyrządzoną szkodę w związku z zatrzymaniem i zabezpieczeniem dowodów lub mienia?

Jeżeli według prawa państwa wykonania postanowienia państwo to ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z wykonaniem postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia, wydanego przez polski sąd albo prokuratora, na wniosek właściwego organu tego państwa, Skarb Państwa zwraca mu kwotę pieniężną stanowiącą równowartość wypłaconego odszkodowania. 

Innymi słowy, powyższa konstrukcja zakłada, że za wyrządzoną szkodę odpowiedzialność ponosi państwo wykonania postanowienia i jest ona oparta na regułach określonych w prawie tego państwa, jednak Polska zobligowana jest zrekompensować państwu wykonania postanowienia wypłacone odszkodowanie. Powyższa droga dotyczy również obywatela polskiego, któremu w wyniku wykonania postanowienia wyrządzono szkodę na terytorium państwa wykonania. 

Co ciekawe, specjaliści zauważają, że polskie organy nie mają możliwości kwestionowania podstawy odszkodowania, jak i wysokości wypłaconej rekompensaty. 

Realizacja wniosków państw UE przez polskie organy ścigania i sądy

Warto zauważyć, że do Kodeksu postępowania karnego zaimplementowano, w myśl przepisów europejskich, analogiczną procedurę do powyższej, z tym że to polski sąd lub prokuratura zobowiązana będzie do wykonania postanowienia o zabezpieczeniu dowodów rzeczowych wydanego przez organ sądowy państwa członkowskiego. 

Wydane za granicą orzeczenie o zatrzymaniu dowodów może dotyczyć:

• rzeczy, a więc przedmiotów materialnych, w tym dokumentów,
• korespondencji, w tym korespondencji listowej, telegramów, korespondencji przesyłanej faksem itp.,
• przesyłek dostarczonych zarówno pocztą tradycyjną, jak i pocztą kurierską,
• wykazów połączeń telefonicznych lub innych przekazów informacji, tj. bilingów, jak i wykazów połączeń poczty elektronicznej (e-mail), faksu, telefaksu itp.,
• danych przechowywanych w systemie informatycznym lub na nośniku, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną.

Konieczne jest, aby wskazane przedmioty mogły stanowić dowód w sprawie. Ocena tego warunku należy jednak wyłącznie do organu sądowego państwa członkowskiego UE, który wydał orzeczenie, nie może ona zatem być już badana przez polski sąd lub prokuratora wykonującego orzeczenie. Dodatkowo, aby wykonać omawiane postanowienie, należy wykazać, że określone dowody znajdują się lub są przechowywane na terytorium Polski.