Europejski Nakaz Aresztowania

Europejski Nakaz Aresztowania stanowi kluczowy element współpracy prawnej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. To narzędzie umożliwiające ekstradycję osób, które przebywają na terytorium innego państwa i są podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa albo zostały już skazane za jego popełnienie. Dzięki temu mechanizmowi uproszczono i przyspieszono procedury wydawania sprawców między krajami członkowskimi, wzmacniając walkę z przestępczością na arenie międzynarodowej.  

Czym jest Europejski Nakaz Aresztowania? 

Europejski Nakaz Aresztowania to międzynarodowy list gończy wydawany przez państwo poszukujące danej osoby, które za pomocą nakazu zwraca się do wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej o to aby daną osobę zatrzymano i odesłano do kraju wystawcy nakazu. 

Jeśli państwo będące wystawcą Europejskiego Nakazu Aresztowania wie w jakim kraju przebywa poszukiwana osoba, może przesłać nakaz bezpośrednio do tego kraju. Jeśli jednak miejsce pobytu tej osoby nie jest znane, to informacje o wydaniu nakazu umieszcza się w Systemie Informacji Schengen (SIS). SIS to baza danych, która pozwala na sprawdzenie, czy osoby przekraczające granicę strefy Schengen, bądź już znajdujące się na jej terenie, nie są poszukiwane takim nakazem. Dostęp do tego systemu ma m.in. policja, straż graniczna, sądy i prokuratury w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej. 

Warto wspomnieć, że po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej państwo to utraciło dostęp do bazy SIS. Natomiast wykonywanie Europejskiego Nakazu Aresztowania między Wielką Brytanią a państwami Unii Europejskiej ograniczono do postępowań wszczętych w tych sprawach tylko przed dniem 31 grudnia 2020 roku. Po tej dacie zaczęto stosować tymczasową uproszczoną procedurę ekstradycji na podstawie umowy o handlu i współpracy zawartej pomiędzy Unią Europejską a Wielką Brytanią. Obecnie do polskiego Sejmu trafił projekt ustawy, która ma urealnić ekstradycje na linii Polska i Wielka Brytania, gdyż istniały wątpliwości interpretacyjne, czy wspomnianą umowę między Unią Europejską a Wielką Brytanią można było stosować wprost

Kiedy można wydać Europejski Nakaz Aresztowania?

Wydanie nakazu odbywa się na podstawie procedur obowiązujących w danym kraju, przy uwzględnieniu odpowiednich przepisów prawa europejskiego, które każde z państw wdrożyło do własnego prawodawstwa.  

W Polsce procedura wydania Europejskiego Nakazu Aresztowania została uregulowana w Kodeksie postępowania karnego (art. 607a – 607j k.p.k.). Nakazy wydawane są przez sądy okręgowe na wniosek prokuratora lub sądu rejonowego. 

Art. 607b k.p.k. wskazuje, że wydanie nakazu jest niedopuszczalne, jeśli nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości. Ustalanie takiego interesu wymaga rozważenia, czy w danym przypadku wydanie nakazu byłoby proporcjonalne do celu oraz czy do osiągnięcia odpowiedniego rezultatu wystarczające byłoby zastosowanie mniej drastycznego środka. Przy ustalaniu proporcjonalności należy wziąć pod uwagę takie elementy jak: wagę przestępstwa, prawdopodobną karę czy prawdopodobieństwo osadzenia ściganej osoby. Dla przykładu Europejski Nakaz Aresztowania nie powinien zostać wydany jeśli ścigana osoba za popełnione przestępstwo najpewniej otrzyma tylko karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, przy czym wystarczające będzie jej przesłuchanie na miejscu bez dokonywania jej ekstradycji do kraju. 

Dodatkowo nakazu nie wydaje się w dwóch przypadkach (art. 607b k.p.k.): 

• jeśli przestępstwo w związku z którym prowadzonej jest postępowanie jest zagrożone karą pozbawienia wolności do roku, 
• w celu wykonania kary pozbawienia wolności w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy. 

Zanim dojdzie do przekazania osoby poszukiwanej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania, państwo, w którym doszło do zatrzymania tej osoby, przeprowadza własną procedurę, w której weryfikuje pod kątem własnych przepisów prawa oraz prawa europejskiego, zasadność wydania konkretnej osoby do państwa, które wystawiło nakaz.

Czy możliwe jest uchylenie Europejskiego Nakazu Aresztowania?

Tak, istnieje taka możliwość, jednak procedury i warunki tego procesu różnią się w zależności od kraju wydającego nakaz aresztowania oraz kraju, w którym jest on stosowany. W Polsce można odmówić wykonania nakazu wydanego w innym kraju, jeżeli: 

• naruszałoby to wolności i prawa człowieka i obywatela;  
• za przestępstwo, którego dotyczy nakaz, można w państwie wydania nakazu orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o jej skrócenie;
• według prawa polskiego nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary, a przestępstwa, których to dotyczy, podlegały jurysdykcji sądów polskich;
• osoba, która korzysta z prawa azylu nie wyraziła zgody na wykonanie nakazu.

W niektórych przypadkach państwo wydające nakaz może samodzielnie podjąć decyzję o jego uchyleniu. Może to nastąpić w przypadku, gdy zmienią się okoliczności sprawy, np. gdy brak będzie wystarczających dowodów lub gdy osoba podejrzana zostanie już osądzona w innym kraju za to samo przestępstwo. 

Europejski Nakaz Aresztowania jak sprawdzić czy jesteśmy poszukiwani?

Nie istnieje żadna publiczna lista osób poszukiwanych Europejskim Nakazem Aresztowania. Można podjąć kilka kroków, aby sprawdzić, czy jesteśmy poszukiwani takim nakazem.

Po pierwsze, jeśli masz wątpliwości co do swojego statusu lub obawiasz się, że możesz być poszukiwany, skontaktuj się z lokalnymi organami ścigania, takimi jak policja czy prokuratura, a jeśli jesteś obywatelem innego kraju skontaktuj się z odpowiednim konsulatem lub ambasadą. W niektórych krajach istnieją strony internetowe organów ścigania, na których publikowane są listy osób poszukiwanych, w tym przy wykorzystaniu Europejskiego Nakazu Aresztowania. 

Po drugie, możesz skorzystać z pomocy adwokata. Pamiętaj, że adwokata obowiązuje tajemnica obrończa, wobec czego nie można na nim wymuszać ujawnienia miejscu pobytu swojego klienta, nawet jeśli jest on poszukiwany Europejskim Nakazem Aresztowania. Dzięki temu może on ustalić czy w Twojej sprawie wydano nakaz i reprezentować cię w postępowaniu, a jednocześnie nie musi ujawniać Twojego miejsca pobytu.