Przestępstwa przeciwko środowisku

Przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu w ciągu ostatnich lat stają się coraz poważniejszym problemem. Organy ścigania i wyspecjalizowane urzędy skutecznie dostosowują się do nowych wyzwań. Dzięki nowym instrumentom i narzędziom wszczynane jest co raz więcej postępowań, zwłaszcza przeciwko przedsiębiorcom. Co gorsza, kary za przestępstwa środowiskowe uległy po pandemii znacznemu zaostrzeniu.  

Definicja przestępczości środowiskowej

Nie ma jednej i kompletnej definicji przestępczości środowiskowej. Przestępczość środowiskowa wzięła swoją nazwę od tytułu jednego z rozdziałów w Kodeksie karnym, zatytułowanego właśnie Przestępstwa przeciwko środowisku. Katalog przestępstw przeciwko środowisku określa wspomniany Kodeks karny w art. 180-189, który stosuje sankcję karną w odniesieniu do działań szczególnie niszczących środowisko naturalne.  

Kodeks karny nie jest aktem prawnym kompleksowo regulującym kwestie prawne ochrony środowiska naturalnego, stąd wszystkie uregulowane w nim przestępstwa przeciwko środowisku nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do innych aktów prawnych, których znajomość i przestrzeganie jest kluczowe w zakresie ustalenia czy doszło do popełnienia danego przestępstwa. Takich aktów jest bardzo dużo, począwszy od samej Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, która nakłada na władze publiczne prawny obowiązek ochrony środowiska. Podstawowymi aktami prawnymi niższej rangi organizującymi ochronę środowiska są m.in. Ustawa – prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku, czy Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 roku. 

Przestępstwa przeciwko środowisku – przykłady

Przepisy Kodeksu karnego mają za przedmiot ochronę środowiska naturalnego oraz zdrowia i życia człowieka, który także jest częścią tego środowiska. Wśród przestępstw z omawianego rozdziału Kodeksu karnego można wyróżnić dwie zasadnicze grupy.  

Pierwsza dotyczy przestępstw godzących w bezpieczeństwo ekologiczne, które związane są z różnego rodzaju przypadkami zanieczyszczeń wody, powietrza i ziemi. Są to przestępstwa ujęte w art. 182-186 k.k. Najczęściej popełnianym przestępstwem z tej grupy jest przestępstwo polegające na nieodpowiednim postępowaniu z odpadami (art. 183 k.k.), np. poprzez wyrzucanie substancji szkodliwych w miejsca do tego nieprzeznaczone albo poprzez niewłaściwe składowanie substancji szkodliwych, które zanieczyszczają w ten sposób glebę lub wodę.  

Druga grupa przestępstw to czyny skierowane przeciwko środowisku przyrodniczemu (art. 181, 187 i 188 k.k.), które mogą polegać np. na niszczeniu wartości przyrodniczej prawnie chronionego terenu lub obiektu (np. parki narodowe lub rezerwaty przyrody) lub na prowadzeniu na ich terenie działalności gospodarczej zagrażającej środowisku. 

Kary i sankcje za przestępstwa przeciwko środowisku

We wrześniu 2022 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego, która istotnie zwiększyła wysokość kar za przestępstwa przeciwko środowisku określone w art. 181, 182, 183, 185, 186 k.k. Kary te zostały zwiększone praktycznie o połowę w zakresie zarówno dolnej jak i górnej granicy kary. W skutek tego górna granica niektórych przestępstw została podniesiona do 8, 10 czy 12 lat pozbawienia wolności (w przypadku jednego z przestępstw do 15 lat), co powoduje, że w sprawach tych nie będzie możliwa do zastosowania instytucja warunkowego umorzenia postępowania, albowiem ta dotyczy tylko sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Natomiast w przypadku kilku przestępstw dolna granica została zwiększona i określona powyżej 1 roku pozbawienia wolności, co z kolei powoduje, że takie kary nie będą mogły zostać warunkowo zawieszone, stąd sądy orzekać będą bezwzględne kary pozbawienia wolności. 

Dodatkowo w skutek wspomnianej nowelizacji do Kodeksu karnego trafił przepis (art. 188a k.k.), który ma na celu zmotywowanie sprawców przestępstw środowiskowych do dobrowolnego naprawienia szkody wyrządzonej niektórymi typami przestępstw. Jeśli sprawca dobrowolnie naprawi szkodę w całości albo w znacznej części, sąd może wówczas zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.