Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Zgodnie z obowiązującymi przepisami odpowiedzialność karną mogą ponosić jedynie osoby fizyczne. Nie jest możliwe, aby podmiot zbiorowy – stanowiący wyłącznie jednostką organizacyjną – mógł wyczerpać swoim działaniem znamiona ustawowe przestępstwa. Nie oznacza to jednak, że jest on zupełnie bezpieczny. W przypadku uznania sprawstwa osoby fizycznej i jej skazania, na podmiot zbiorowy może zostać nałożona odrębna sankcja.  

Co to jest podmiot zbiorowy? 

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, podmiotem zbiorowym jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków). 

Podmiotem zbiorowym jest również spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związki takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna. 

W jakich przypadkach dochodzi do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego: 

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej: 

1. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego
2.  uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
3. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1, 
   działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,
4. będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji  celu prawnie dopuszczalnego, 

– jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową. 

Przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

Zgodnie z przepisem art. 5 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, podmiot taki podlega odpowiedzialności, jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie: 

1. co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3 ustawy, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego;
2. organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego przez osobę, o której mowa w art. 3 pkt 1 lub 3a ustawy, podczas gdy mogło je zapewnić zachowanie należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego. 

Podmiot zbiorowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w razie udowodnienia mu którejkolwiek ze wskazanych przesłanek. 

W przypadku jakich przestępstw możliwe jest wymierzenie sankcji podmiotowi zbiorowemu

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary zawiera katalog przestępstw, których popełnienie i potwierdzenie orzeczeniem rodzi odpowiedzialność również podmiotu zbiorowego. 

Przepis art. 16 wyżej wymienionej ustawy przewiduje, że odpowiedzialność podmiotu zbiorowego wiąże się z popełnieniem i potwierdzeniem orzeczeniem licznych wymienionych enumeratywnie w treści przepisu przestępstw. W tym m.in. przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, łapownictwa i płatnej protekcji, przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, a także o wymienione w treści przepisu przestępstwa karnoskarbowe: przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami, przeciwko obrotowi dewizowemu oraz przeciwko organizacji gier hazardowych. 

Jakie sankcje przewiduje ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych? 

Wobec podmiotu zbiorowego może zostać orzeczona karę pieniężną w wysokości od 1.000,00 zł do 5.000.000,00 zł, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.