Zorganizowana grupa przestępcza - czym jest i co grozi za udział w zorganizowanej grupie przestępczej?
Pojęcie "zorganizowanej grupy przestępczej" najczęściej wywołuje skojarzenie ze światem kryminalnych gangsterskich struktur, takich jak słynna grupa pruszkowska czy grupa wołomińska. Zarzut działania w zorganizowanej grupie przestępczej może jednak dotyczyć znacznie szerszego spektrum działań, które są zaskakująco odległe od udziału w tradycyjnie pojmowanej przestępczości zorganizowanej. Ze względu na zmianę stosunków społecznych i gospodarczych, obecnie oskarżonymi w sprawach o udział w zorganizowanej grupie przestępczej nie są już wyłącznie gangsterzy, ale coraz częściej tego typu postępowania karne prowadzone są przeciwko przedsiębiorcom i managerom.
Spis treści:
- Czym jest zorganizowana grupa przestępcza i jak definiuje ją polskie prawo?
- Jakie są cechy charakterystyczne zorganizowanych grup przestępczych?
- Co to jest udział w zorganizowanej grupie przestępczej i co za niego grozi?
- Jak się chronić przed fałszywymi oskarżeniami o udział w zorganizowanej grupie przestępczej?
- Zorganizowane grupy przestępcze – podsumowanie
1. Czym jest zorganizowana grupa przestępcza i jak definiuje ją polskie prawo?
Kodeks karny nie podaje definicji zorganizowanej grupy przestępczej. W doktrynie i orzecznictwie stwierdza się, że przez "zorganizowaną grupę przestępczą" należy rozumieć co najmniej trzy osoby, które łączy wspólny cel popełniania przestępstw. Celem zorganizowanej grupy przestępczej może być także popełnienie przestępstw karnoskarbowych.
2. Jakie są cechy charakterystyczne zorganizowanych grup przestępczych?
Cechą charakterystyczną zorganizowanej grupy przestępczej jest wewnętrzna struktura organizacyjna (choćby z bardzo niskim stopniem zorganizowania). Za zorganizowaną grupę przestępczą nie można zatem uznać środowiska ludzi, chociażby zajmujących się tą samą działalnością przestępczą, jeśli nie utrzymują ze sobą kontaktów organizacyjnych i nie łączy ich żadna struktura (patrz: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 lutego 2014 r., sygn. II AKa 275/13). Dla istnienia zorganizowanej grupy przestępczej charakterystyczny jest także element trwałości, polegający nie tylko na popełnieniu przestępstw w sposób ciągły (patrz. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 lipca 2019 r., sygn. akt II AKa 95/18).
3. Co to jest udział w zorganizowanej grupie przestępczej i co za niego grozi?
Odpowiedzialność karna za udział w zorganizowanej grupie przestępczej została uregulowana w art. 258 § 1 Kodeksu karnego. Do wypełnienia znamion tego przepisu wystarczy sama bierna przynależność do struktury grupy, nawet bez konieczności popełnienia jakichkolwiek innych czynów zabronionych.
Zgodnie z przepisem art. 258 § 1 Kodeksu karnego, kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W zależności od szczególnych cech grupy, odpowiedzialność karna za udział w niej może być znacznie wyższa. Jeśli grupa lub związek ma charakter zbrojny lub ma na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Uczestnictwo w zorganizowanej grupie przestępczej jako tzw. delictum sui generis, nie konsumuje odpowiedzialności za popełnione przez uczestnika takiej grupy konkretne czyny przestępcze.
4. Jak się chronić przed fałszywymi oskarżeniami o udział w zorganizowanej grupie przestępczej?
Zarzut z art. 258 k.k. w przypadku spraw wieloosobowych wielokrotnie stanowi „obowiązkowy dodatek” do zarzutów stawianych w związku z popełnieniem przestępstw gospodarczych i przestępstw karnoskarbowych, w szczególności związanych uszczupleniem podatku VAT. Prokuratura w takich przypadkach de facto z góry przyjmuje założenie o rzekomym udziale sprawcy takich przestępstw w zorganizowanej grupie przestępczej. W konsekwencji niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, że przypadkowe powiązania uczciwego przedsiębiorcy czy managera z nierzetelnym podmiotem mogą narażać uczciwe osoby na poważny zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej.
Sporadycznie zdarzają się także sytuacje, w których kontrahent pomawia uczciwego przedsiębiorcę wyłącznie z tego powodu, aby samemu uniknąć odpowiedzialności. Do powstawania tego rodzaju pomówień pośrednio mogą przyczyniają się techniki śledcze, stosowane przez organy ścigania, mające na celu rozbicie struktur przestępczych, polegające na obietnicy łagodniejszej odpowiedzialności w zamian za opisanie działalności innych osób zaangażowanych w przestępstwo.
Praktyka pokazuje, że organy ścigania nadużywają stosowania zarzutu udziału w zorganizowanej grupie przestępczej wobec przedsiębiorców i managerów. W tej sytuacji koniecznością jest każdorazowe dokładne analizowanie wszelkich szczegółów sprawy. Niezbędna jest bowiem szczegółowe rozważenie stanu faktycznego w kontekście wszystkich znamion zarzucanego przestępstwa, co może pomóc uwolnić się od formułowanych na wyrost niezasadnych zarzutów.
Co istotne, w obecnym stanie prawnym dla przypisania komuś tego przestępstwa musi zostać spełnionych wiele przesłanek warunkujących taką odpowiedzialność. Podkreślenia wymaga chociażby, że osoba będąca członkiem grupy musi posiadać wiedzę o tym, że uczestniczy w przestępczym procederze i ma zamiar działania w jej ramach (patrz. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 października 2018 r., sygn. II AKa 231/18). Brak wykazania przez oskarżyciela zamiaru wyklucza zatem odpowiedzialność za udział w zorganizowanej grupie przestępczej.
5. Zorganizowane grupy przestępcze – podsumowanie
Z uwagi na zawiły charakter spraw karnych dotyczących udziału w zorganizowanej grupie przestępczej konieczny jest udział doświadczonego obrońcy. Praktyka pokazuje, że nierzadko wyłącznie drobne niuanse sprawy decydują o tym, czy dana osoba może być uznana za taką, która brała udział w zorganizowanej grupie przestępczej, czy też nie. Odpowiednia aktywność profesjonalnego obrońcy może w tej sytuacji mieć istotne znaczenie dla ustalenia czy w konkretnym przypadku rzeczywiście doszło do realizacji wszystkich znamion przestępstwa z art. 258 k.k. i tym samym czy zasadne jest przypisanie danej osobie odpowiedzialności.
