Czy warto dobrowolnie poddać się karze? Korzyści, ryzyka i procedura

Czy warto dobrowolnie poddać się karze? To pytanie nurtuje wielu, którzy stają przed wymiarem sprawiedliwości. Dobrowolne poddanie się karze może przyspieszyć proces, zmniejszyć stres i zapewnić łagodniejszą karę, ale wiąże się również z pewnymi ryzykami. W naszym artykule przyjrzymy się korzyściom, ryzykom i procedurze tego rozwiązania, aby pomóc Ci podjąć świadomą decyzję.

Spis treści:

1. Co to jest dobrowolne poddanie się karze? Wyjaśniamy podstawy prawne.
2. Skazanie bez rozprawy a dobrowolne poddanie się karze. Jak wygląda procedura dobrowolnego poddania się karze? 
3. Korzyści wynikające z dobrowolnego poddania się karze. 
4. Kiedy warto rozważyć dobrowolne poddanie się karze? 
5. Jakie są alternatywy dla dobrowolnego poddania się karze? 

1. Co to jest dobrowolne poddanie się karze? Wyjaśniamy podstawy prawne.

Dobrowolne poddanie się karze to instytucja prawa karnego procesowego polegająca na zawarciu przez podejrzanego lub oskarżonego porozumienia procesowego, pozwalającego na zakończenie postępowania w tzw. trybie konsensualnym.  

Celem wskazanej instytucji jest przyspieszenie, a zarazem uproszczenie postępowań, w których okoliczności popełnienia przestępstwa i wina podejrzanego (oskarżonego) nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego. Skorzystanie z trybu konsensualnego, umożliwia znaczne skrócenie procesu i często zastosowanie łagodniejszej, niż po przeprowadzeniu całego procesu kary. Podstawą złożenia wniosku jest przyznanie się do podejrzanego (oskarżonego) zarzucanego mu czynu, bądź złożenie oświadczenia, z którego będzie wynikało, że nie kwestionuje swojego sprawstwa.   

Regulacja dotycząca dobrowolnego poddania się karze na etapie postępowania sądowego została ujęta w art. 387 k.k. Jeżeli jednak podejrzany chciałby złożyć wniosek o skazanie bez rozprawy jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego, wówczas podstawą takiego wniosku należałoby uczynić art. 335 § 1 k.k.  

2. Skazanie bez rozprawy a dobrowolne poddanie się karze. Jak wygląda procedura dobrowolnego poddania się karze?  

Procedura dobrowolnego poddania się karze zależy przede wszystkim od tego, na jakim etapie znajduje się postępowanie. Jeśli inicjatywę zawarcia porozumienia podejrzany wykaże jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego, wówczas stosowny wniosek o tzw. skazanie bez rozprawy należy skierować do prokuratora.  Co do zasady, powinien on zawierać krótki opis okoliczności popełnienia przestępstwa oraz potwierdzać, że wnioskodawca przyznaje się do jego popełnienia. Niezbędnym elementem wniosku jest informacja na temat proponowanej kary. Jej wymiar mieścić się musi w granicach ustawowego zagrożenia przypisanego za dane przestępstwo w Kodeksie Karnym. Wnioskowi o skazanie bez rozprawy mogą towarzyszyć dokumenty, które potwierdzą istnienie okoliczności łagodzących, determinujących zaproponowany wymiar kary.  

Gdy Prokurator uzna wniosek za zasadny, wówczas zamiast Aktu Oskarżenia, składa wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub/i środków karnych. (art. 335 § 1 k.p.k.) Prokurator może także skierować do Sądu wniosek o skazanie bez rozprawy obok Aktu Oskarżenia (art. 335 § 2 k.p.k.). Wówczas, jeżeli wniosek o skazanie nie zostałby uwzględniony, sprawa bez konieczności uzupełnienia Aktu Oskarżenia zostanie rozpoznana na zasadach ogólnych. Co ważne, aż do wydania wyroku skazującego, podejrzany może złożony wniosek cofnąć.  

Rozpoznanie wniosku o skazanie bez rozprawy zazwyczaj odbywa się na jednym posiedzeniu przed Sądem właściwym rzeczowo i miejscowo do rozpoznania sprawy. Choć udział prokuratora, oskarżonego i pokrzywdzonego co do zasady nie jest obowiązkowy, to mają oni prawo wziąć udział w posiedzeniu. O obowiązkowym stawiennictwie na posiedzeniu może zdecydować Sąd.

Jeżeli w sprawie występują pokrzywdzeni, uwzględnienie wniosku o skazanie bez rozprawy jest możliwe tylko wówczas, gdy nie sprzeciwi się temu pokrzywdzony, należycie powiadomiony o terminie posiedzenia. Co więcej, Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od dokonania w nim przez prokuratora wskazanej przez siebie zmiany, zaakceptowanej przez oskarżonego. Uwzględnienie wniosku przez Sąd skutkuje wydaniem wyroku na warunkach ustalonych przez strony.  

Procedurę dobrowolnego poddania się karze na etapie postępowania przed Sądem można zainicjować do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej. Wniosek  oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze może dotyczyć przestępstw zagrożonych karą nieprzekraczającą 15 lat pozbawienia wolności. Pozostałe, konieczne do spełnienia warunki wniosku o dobrowolne poddanie się karze, pozostają takie same, jak w przypadku wniosku o skazanie bez rozprawy kierowanego w fazie postępowania przygotowawczego do prokuratora.

Okoliczności popełnienia przestępstwa i wina wnioskującego nie mogą budzić wątpliwości, a cele postępowania powinny zostać osiągnięte bez przeprowadzenia rozprawy w całości. Nadto, wniosek zostanie uwzględniony tylko wtedy, gdy Prokurator wyrazi zgodę na ustalony wymiar kar, a pokrzywdzony nie zgłosi sprzeciwu wobec uwzględnienia wniosku oskarżonego.  

Dalszy tok postępowania zależy od liczebności osób posiadających status oskarżonego. Jeżeli w sprawie jest jeden oskarżony i chce on dobrowolnie poddać się karze, wówczas  Sąd rozpatruje wniosek i wydaje wyrok. Jeżeli postępowanie karne toczy się przeciwko większej liczbie oskarżonych, wówczas sprawa oskarżonego, który złożył wniosek o dobrowolne poddanie się karze jest wyłączana do odrębnego postępowania. W sprawie wyznaczane jest posiedzenie, na którym Sąd rozpatruje wniosek i w przypadku uznania, że warunki zostały spełnione, wydaje wyrok.  

3. Korzyści wynikające z dobrowolnego poddania się karze. 

Podstawową zaletą dobrowolnego poddania się karze (skazania bez rozprawy) jest możliwość uzyskania ostatecznie niższej kary. Przy ustalaniu jej wymiaru, dochodzi do negocjacji pomiędzy podejrzanym a prokuratorem. Pieczę nad procesem negocjacji sprawuje Sąd, który może uznać, że uzgodniona kara jest rażąco wysoka, bądź rażąco niska i uzależnić uwzględnienie wniosku od wprowadzenia zaproponowanych zmian.  

Kolejnym istotnym atutem zakończenia sprawy dobrowolnym poddaniem się karze jest wiedza o wysokości kary, która zostanie orzeczona. W ten sposób ograniczony zostanie również stres związany z obowiązkiem stawiennictwa w Sądzie oraz stan niepewności co do swojej sytuacji prawnej.  

Wreszcie, należy mieć na względzie, że postępowania karne potrafią toczyć się nawet latami. Zakończenie postępowania bez przeprowadzania rozprawy, a w konsekwencji ze znacznym ograniczeniem postępowania dowodowego, znacznie przyspieszy orzekanie.  

Pomimo tego, że w kodeksie postępowania karnego, trybów konsensualnych nie zdefiniowano jako ugoda, to w praktyce, jest to swoistego rodzaju porozumienie pomiędzy stronami, wymagające końcowej akceptacji Sądu. Jednakże, decyzja ta wiąże się również z ryzykiem akceptacji określonej kary, ze znacznym ograniczeniem możliwości jej późniejszego zaskarżenia. Apelacja oskarżonego od wyroku wydanego zgodnie z wnioskiem, nie może dotyczyć błędów w ustaleniach faktycznych oraz nie może kwestionować wysokości kary poprzez jej uznanie za niewspółmiernie wysoką.  

4. Kiedy warto rozważyć dobrowolne poddanie się karze?  

Pierwszym pytaniem, które powinna zadać sobie każda osoba rozważająca dobrowolne poddanie się karze jest to, czy popełniła zarzucany czyn. Jeżeli odpowiedź na to pytanie brzmi nie, dobrowolne poddanie się karze i w konsekwencji przyznanie się do winy nie jest dobrym rozwiązaniem.  

Jeżeli natomiast zarzucany czyn faktycznie został przez podejrzanego (oskarżonego) popełniony, wówczas można rozważyć skorzystanie z instytucji dobrowolnego poddania się karze. W tym celu warto skontaktować się z adwokatem by przeanalizować wszystkie za i przeciw tego rozwiązania. Nierzadko zdarza się, że wymiar kary zaproponowany przez prokuratora jest na tyle wysoki, że warto kontynuować postępowanie nie przystając na zaproponowane warunki. Wówczas, na dalszym etapie procesu, korzystając z inicjatywy dowodowej oraz prawa do składania wyjaśnień, można przedstawić Sądowi okoliczności łagodzące i ostatecznie uzyskać dla siebie korzystniejsze rozstrzygnięcie.  

5. Jakie są alternatywy dla dobrowolnego poddania się karze?  

Alternatywą dla zakończenia sprawy w trybie konsensualnym jest prowadzenie postępowania na zasadach ogólnych. Najpierw prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze gromadzi dowody mające stanowić o popełnieniu przez podejrzanego zarzucanego mu czynu, a kolejno na ich podstawie, jeżeli dostrzega wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego przestępstwa, kieruje do Sądu Akt Oskarżenia. Wówczas postępowanie przechodzi w fazę sądową.

W sprawie wyznaczane są rozprawy, a kiedy Sąd dojdzie do przekonania, że materiał dowodowy zebrany w sprawie pozwala na wydanie rozstrzygnięcia, zamyka przewód sądowy i wydaje wyrok. Na każdym etapie podejrzanemu (oskarżonemu) oraz jego obrońcy przysługuje inicjatywa dowodowa. Może on składać wyjaśnienia oraz przedstawiać wnioski dowodowe, których uwzględnienie przez Sąd może znacząco wpłynąć na ostateczny wynik sprawy.