Kierowco, to musisz wiedzieć! Zmiany w zakresie odpowiedzialności karnej kierowców w nowym kodeksie karnym 2023

Nowelizacja uderza w pijanych kierowców. Od 14 marca 2024 roku, prowadzenie na ,,podwójnym gazie’’ będzie grozić określonymi konsekwencjami, w tym konfiskatą pojazdu. Co jednak w przypadku, kiedy pojazd nie będzie wyłączną własnością sprawcy? Zgodnie z nowymi przepisami sprawca będzie zobowiązany do pokrycia równowartości jego wartości z chwili zawarcia polisy. Co jednak w sytuacji, gdy sprawca sprzeda lub ukryje pojazd? Ustawodawca przewidział rozwiązanie tej kwestii.  

Spis treści: 

1. Aktualizacje w zakresie odpowiedzialności karnej kierowców w nowym Kodeksie karnym
2. Prowadzenie pojazdu mechanicznego pod wpływem alkoholu
3. Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego - ,,Nowy kodeks karny 2023"
4. Czy można uniknąć konfiskaty pojazdu? 

1. Aktualizacje w zakresie odpowiedzialności karnej kierowców w ,,nowym’’ Kodeksie karnym

Przepisy dotyczące kierowców w ,,nowym’’ Kodeksie karnym częściowo obowiązują od 
1 października 2023 r. Dotyczą w szczególności zaostrzenia sankcji za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Ustawodawca zmodyfikował m.in.: treść art. 178 k.k. i art. 173 k.k. 

Obecnie za spowodowanie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, której następstwem jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 2 do nawet 15 lat (art. 173 § 3 k.k.). Zgodnie z art. 178 §  1a k.k., wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo określone w art. 173 § 3 lub 4 lub art. 177 § 2, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, sąd orzeka karę pozbawienia wolności w wysokości nie niższej niż 5 lat, jeżeli następstwem czynu jest śmierć człowieka, do dwukrotności górnej granicy ustawowego zagrożenia w przypadku katastrofy, a 20 lat pozbawienia wolności w przypadku wypadku. Powyższe regulacje będą również stosowane do osób, które zbiegną z miejsca zdarzenia lub będą spożywały alkohol lub zażywały środek odurzający po popełnieniu czynu.

2. Prowadzenie pojazdu mechanicznego pod wpływem alkoholu

Niewątpliwie, przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji stanowią poważny problem i zagrożenie. Nieprzestrzeganie przepisów kodeksu drogowego, zwłaszcza nadmierne przekraczanie prędkości stanowią poważne zagrożenia dla pozostałych uczestników ruchu, a także dla pieszych, którzy w wyniku nieostrożności kierowców stają się ofiarami wypadków drogowych. Jednakże szczególnie poważnym zagrożeniem są kierowcy, którzy decydują się wsiąść za kierownicę po spożyciu alkoholu. Dlatego ustawodawca zdecydował o ich surowym karaniu. Należy pamiętać, że za naruszenia bezpieczeństwa w ruchu lądowym grozi nie tylko mandat karny, ale także kara pozbawienia wolności.

Odpowiedzialność za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu zależy między innymi od stężenia alkoholu we krwi. Im wyższe stężenie alkoholu, tym bardziej surowe sankcje. 

Kierowca, który prowadzi samochód po spożyciu alkoholu w granicach od 0,2 do 0,5 promila we krwi (bądź od 0,1 do 0,25 mg w 1 dm3 wydychanego powietrza), popełnia wykroczenie. Natomiast, prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, tj. gdy stężenie alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila, stanowi przestępstwo. 

Istotna różnica pomiędzy wykroczeniem a przestępstwem, ma miejsce jeśli chodzi o grożące sprawcy kary. Wysokość oraz rodzaj sankcji zależy także od tego, czy sprawca ponownie dopuszcza się prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu. Recydywa wiąże się z zaostrzeniem sankcji.

3. Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego - ,,Nowy kodeks karny 2023’’

Reforma znacznie rozszerza zastosowanie instytucji przepadku. Od 14 marca 2024 roku sąd będzie uprawniony, a w określonych przypadkach zobligowany do orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym. Przy czym należy podkreślić, że konfiskata samochodu nie zastąpi dotychczasowych kar, lecz będzie stanowić dodatkową sankcję. W określonych sytuacjach sąd zasadniczo nie będzie miał wyboru i będzie zobowiązany do orzeczenia przepadku samochodu na rzecz Skarbu Państwa. Co istotne, nie tylko pijani sprawcy wypadków stracą swoje samochody. W określonych sytuacjach ustawodawca przewiduje konfiskatę pojazdu wobec osób, które pomimo że  nie spowodowały wypadku, zdecydowały się prowadzić pojazd pod wpływem alkoholu.

Nowelizacja k.k. wprowadza przepadek pojazdu mechanicznego w następujących sytuacjach:

• wobec kierowcy, który prowadził pojazd, mając co najmniej 1,5 promila alkoholu we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu lub będąc pod wpływem środka odurzającego;
• wobec ,,pijanego recydywisty’’, czyli kierowcy, który kolejny raz prowadził pojazd pod wpływem alkoholu, mając minimum 0,5 promila alkoholu we krwi;
• sąd będzie mógł również orzec przepadek wobec kierowcy, który mając co najmniej 1 promil alkoholu we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu, popełnił przestępstwo określone w art. 173 § 1 lub 2, art. 174 lub art. 177 § 1 k.k.

W przypadku, gdy orzeczenie przepadku pojazdu będzie niemożliwe np.: jeśli samochód zostanie sprzedany lub nie będzie stanowił wyłącznej własności sprawcy wówczas będzie orzekany przepadek równowartości pojazdu. 

Oznacza to, że sprawca, który pożyczy od przyjaciela drogi samochód o wartości przykładowo przekraczającej kwotę 200.000 złotych, zgodnie z nowymi przepisami będzie zobowiązany do zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kwoty 200.000,00 złotych. Zasadniczo kierowca będzie musiał zapłacić całą wartość pojazdu, niezależnie od jego sytuacji finansowej. 

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku leasingu lub wynajmu, sprawca także będzie musiał uiścić równowartość pojazdu na rzecz Skarbu Państwa.

Za równowartość pojazdu będzie uznawana wartość określona w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo. W przypadku braku takiej polisy, będzie uwzględniania średnia wartość rynkowa pojazdu. Natomiast, gdy ustalenie średniej wartości rynkowej pojazdu odpowiadającego temu, który prowadził sprawca, nie będzie możliwe z powodu jego szczególnych cech, konieczne będzie zasięgnięcie opinii biegłego.

W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę, że ustawodawca przewidział zdecydowanie łagodniejsze konsekwencje wobec określonej grupy osób. W przypadku, w którym sprawca będzie prowadził pojazd niebędący jego własnością, wykonując czynności zawodowe lub służbowe, zamiast przepadku pojazdu, sąd będzie orzekał nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Dotyczyć to będzie w szczególności kierowców samochodów ciężarowych, taksówek i autobusów. 

Taki wyjątek z jednej strony zasługuje na pozytywną ocenę, ponieważ niejednokrotnie kierowca nie byłby w stanie pokryć równowartości wartości pojazdu, szczególnie w przypadku prowadzenia, np.: samochodu ciężarowego. Mimo to, warto zastanowić się, czy w przypadku pijanego kierowcy samochodu ciężarowego, który niezaprzeczalnie stanowi poważne zagrożenie na drodze, kara powinna być tak rażąco łagodniejsza niż kara orzeczona wobec właściciela jednoosobowej działalności, prowadzącego samochód objęty leasingiem.

4. Czy można uniknąć konfiskaty pojazdu lub orzeczenia przepadku jego równowartości? 

Przepadku pojazdu oraz przepadku jego równowartości nie będzie orzekać się, jeżeli jego orzeczenie będzie niemożliwe lub niecelowe z uwagi na utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie pojazdu. Warto zauważyć, że początkowo ustawodawca zamierzał, aby w przypadku takiej sytuacji sprawca był zobowiązany do pokrycia równowartości utraconego pojazdu. W praktyce oznaczałoby to, że sprawca byłby podwójnie karany – nie tylko straciłby swój samochód, lecz dodatkowo musiałby zapłacić równowartość wartości utraconego pojazdu. 

Ponadto zgodnie z dodanym art. 178§ 5 k.k., sąd będzie mógł odstąpić od orzeczenia konfiskaty pojazdu w przypadku, gdy stwierdzi, że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Już na pierwszy rzut oka można zauważyć, że sformułowanie tego przepisu jest niejednoznaczne i daje sądowi szerokie pole manewru w ocenie, kiedy ów ,,wyjątkowy wypadek” będzie miał miejsce. 

W postępowaniach, w których sprawca będzie zagrożony przepadkiem pojazdu lub jego równowartości, niewątpliwie ogromną rolę odegra obrońca, który będzie odpowiedzialny za przedstawienie odpowiednich argumentów potwierdzających, że takie okoliczności rzeczywiście zachodzą. 

Istotne jest wnioskowanie, że kara powinna być sprawiedliwa, a jej surowość nie powinna przekraczać stopnia winy. Orzeczenie o przepadku równowartości wartości pojazdu, który nie należał do sprawcy, a na przykład był znacznie bardziej wartościowy niż wynagrodzenie, jakie sprawca osiąga na przestrzeni kilku, a nawet kilkudziesięciu lat, może mieć dramatyczne skutki zarówno dla sprawcy, jak i dla rodziny, z którą sprawca prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. 

Wprowadzenie artykułu 44b k.k. budzi ogromne kontrowersje. Przedstawiciele środowisk prawniczych zdecydowanie sygnalizowali, że przepis ten pozostaje w wyraźnej sprzeczności z konstytucyjną zasadą proporcjonalności oraz równości wobec prawa. Krytyczne spojrzenie na wprowadzenie tej regulacji jest w pełni uzasadnione. Surowość sankcji będzie zależała od wartości pojazdu, co oznacza, że sprawcy tych samych przestępstw będą traktowani różnie.