Narodowe czytanie wyroków karnych - sprawdź, czy nie zostałeś skazany za przedawnione przestępstwo

12 grudnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny wydał bardzo ważne orzeczenie, które może mieć wpływ na tysiące spraw karnych zarówno tych zakończonych jak i tych, które są jeszcze w toku. Trybunał stwierdził, że niezgodne z Konstytucją są przepisy tzw. ustawy covidowej, w których zawieszono bieg przedawnień w prawie karnym oraz prawie karnym skarbowym. Ze względu na gorący politycznie okres orzeczenie Trybunału przeszło bez echa. A ten właśnie wyrok może mieć ogromne znaczenie w praktyce.

Spis treści:

1. Zawieszenie biegu przedawnienia
2. Praktyczne konsekwencje
3. Jak można reagować?

1. Zawieszenie biegu przedawnienia

Orzeczenie Trybunału dotyczy przepisów, w których ustawodawca zdecydował się “pójść na skróty”. W trakcie pandemii ustawowo zawieszono biegi terminów przedawnień motywując to tym, że z uwagi na sytuację epidemiczną instytucje państwowe, w tym organy ścigania nie mogą normalnie działać. O ile na początku pandemii sytuacje występowały sporadycznie, to po krótkim czasie prokuratury i sądy weszły już na normalne tryby działania. Pomimo tego zawieszenie biegu przedawnień było dalej przedłużone. 

Trybunał zakazał doliczać czas trwania pandemii do terminu przedawnienia za przestępstwa oraz przestępstwa skarbowe. Jak wspomniano, tego rodzaju regulacje przewidywał art. 15zzr(1) ust. 1 ustawy covidowej (ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych). Zgodnie z tym przepisem terminy przedawnienia karalności czynu oraz wykonania kary w sprawach dotyczących przestępstw i przestępstw skarbowych zostały zawieszone na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii COVID-19 oraz 6 miesięcy po ich odwołaniu. W praktyce spowodowało to, że na aktach każdej sprawy karnej w sądzie wskazywano datę przedawnienia z dopiskiem “+COVID”. Ustawodawca nie określił czasu trwania takiego stanu. W konsekwencji mógł on utrzymywać się na czas nieokreślony, bowiem decyzja o jego zakończeniu zależała od ministra właściwego do spraw zdrowia. 

Po dokonaniu kontroli zgodności z Konstytucją, Trybunał stwierdził, że taki przepis jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Trybunał słusznie uznał, że niedopuszczalne jest, aby czas trwania karalności za przestępstwa i przestępstwa skarbowe zależał od decyzji organu władzy wykonawczej. Nadto o ile w początkowym okresie pandemii COVID-19 mogły występować faktyczne opóźnienia związane z kwarantannami oraz izolacją, o tyle wejście takiej normy prawnej 15 miesięcy po ogłoszeniu stanu zagrożenia epidemicznego musiało skończyć się uznaniem jej za nieproporcjonalną oraz sprzeczną z Konstytucją. 

Jest jeszcze jedna ważna kwestia. W wydaniu tego wyroku nie orzekał żaden z sędziów tzw. dublerów, czyli sędziów TK, których kwestionowana jest legalność powołania. 

2. Praktyczne konsekwencje

Wydany przez Trybunał wyrok uchylił obowiązywanie wymienionego przepisu, czyli usunął go z systemu prawnego. Obecnie przy określaniu terminu przedawnienia za przestępstwa i przestępstwa skarbowe, nie można dodawać czasu trwania epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego COVID-19. Innymi słowy przedawnienie przestępstwa oblicza się na zasadach ogólnych. Tym samym, traktuje się to tak, jakby w trakcie trwania epidemii terminy przedawnienia nie były zawieszone. Wyrok Trybunału może mieć bardzo duże znaczenie w sprawach lekkich i średnich przestępstw gospodarczych i skarbowych. Takie sprawy często są też długo prowadzone, co potencjalnie stwarza możliwość przedawnienia się niektórych z przestępstw.

Wyrok TK może mieć duży wpływ na sytuację skazanych w zakończonych postępowaniach karnych. Może okazać się, że ktoś został skazany za przestępstwo, które w momencie wydania wyroku było już przedawnione. W przypadku zaś obecnie prowadzonych spraw, jest możliwe, że postępowanie toczy się o przestępstwo, które już uległo przedawnieniu. Na takie sytuacje należy zwrócić uwagę, ponieważ może to spowodować uchylenie prawomocnego wyroku lub umorzenie postępowania w zakresie przedawnionych czynów, jeśli postępowanie się toczy.

3. Jak można reagować?

Wskutek tak wydanego wyroku TK, jeśli okaże się, że przestępstwo jest już przedawnione, istnieją różne możliwości działania. Na etapie postępowania sądowego w I instancji możliwe jest złożenie wniosku o umorzenia takiego postępowania w zakresie przedawnionego czynu. Natomiast w sądzie II instancji kwestia przedawnienia badana jest przez sąd z urzędu. Warto natomiast wskazać już w apelacji, że zachodzi przedawnienie co do określonego czynu. Jeśli zapadł już prawomocny wyrok skazujący za de facto przedawnione przestępstwo, można złożyć kasację, jeśli jest się jeszcze w terminie na jej wniesienie. Jeśli termin ten upłynął można złożyć wniosek do Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich o złożenie kasacji nadzwyczajnej. Istnieje również opcja wznowienia postępowania. Jest ona możliwa w sprawie, w której zapadł już prawomocny wyrok oraz upłynęły terminy na złożenie kasacji.

W związku z licznymi nowelizacjami w kwestii przedawnienia w latach 2015 oraz 2016, stwierdzenie, czy doszło do przedawnienia może okazać się trudne. W takim wypadku, pomoc prawnika w zbadaniu możliwości podjęcia konkretnych działań jest kluczowa. Istotne jest bowiem, jakiego przestępstwa dotyczy konkretna sprawa, kiedy zostało wszczęte postępowanie oraz jakie przepisy regulujące kwestię przedawnienia obowiązują. Jeśli w Twojej sprawie zapadł już wyrok bądź toczy się długoletnie postępowanie, możemy zweryfikować Twoją sytuację pod kątem przedawnienia i z pomocą naszych specjalistów wdrożyć odpowiednie kroki. 

Autor: Barbara Stuglik, prawnik Chmielniak Adwokaci