Zabezpieczenie majątkowe przez prokuratora w sprawie karnej
Zabezpieczenie majątkowe w sprawie karnej to kluczowy środek przymusu, który może znacząco wpłynąć na przyszłość oskarżonego. Stosowane na mieniu ruchomym, nieruchomościach i innych prawach majątkowych, ma na celu zabezpieczenie przyszłego wykonania orzeczenia sądu. Procedura jego nakładania obejmuje wydanie postanowienia przez prokuratora lub sąd, które określa zakres i sposób zabezpieczenia.
Spis treści:
- Czym jest zabezpieczenie majątkowe w sprawie karnej? Podstawy prawne.
- Kiedy prokurator może zastosować zabezpieczenie majątkowe?
- Jakie składniki majątku mogą zostać zabezpieczone?
- Procedura nakładania zabezpieczenia majątkowego - krok po krok.
4.1. Ustalenie podstaw zabezpieczenia.
4.2. Wydanie postanowienia.
4.3. Natychmiastowa wykonalność postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego.
4.4. Doręczenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego.
4.5. Realizacja zabezpieczenia
4.6. Kontrola i uchylenie zabezpieczenia - Jak skutecznie bronić się przed zabezpieczeniem majątkowym?
- Zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu - terminy i procedura.
- Jak doprowadzić do uchylenia zabezpieczenia majątkowego?
- Najczęstsze błędy prokuratury przy stosowaniu zabezpieczenia.
- Skutki zabezpieczenia majątkowego dla prowadzenia działalności gospodarczej.
- Jak kancelaria prawna może pomóc w sprawach zabezpieczenia majątkowego?
1. Czym jest zabezpieczenie majątkowe w sprawie karnej? Podstawy prawne.
Zabezpieczenie majątkowe jest jednym ze środków przymusu stosowanych w postępowaniu karnym. Nie jest ono środkiem zapobiegawczym, jego celem nie jest bowiem zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego, jak to ma miejsce np. w przypadku instytucji poręczenia majątkowego. Zabezpiecza ono przyszłe wykonanie orzeczenia sądu, w szczególności w zakresie grzywny, kosztów sądowych, nawiązki, obowiązku naprawienia szkody czy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Zabezpieczenie majątkowe ma charakter tymczasowy i może być uchylone, jeśli ustanie cel jego stosowania. Środek ten ma zapewnić, że nawet jeśli sprawca będzie próbował ukryć swój majątek lub pozbyć się go, to należności wynikające z wyroku sądu będą mogły zostać zaspokojone. Regulacje prawne dotyczące instytucji zabezpieczenia majątkowego zostały zawarte w kodeksie postępowania karnego w art. 291-295, w rozdziale 13 kodeksu karnego skarbowego, w art. 25, 26, 27 i 195a kodeksu karnego wykonawczego, a także w art. 747-754 kodeksu postępowania cywilnego (sposoby zabezpieczenia) oraz w pragmatykach służbowych właściwych organów.
2. Kiedy prokurator może zastosować zabezpieczenie majątkowe?
W postępowaniu przygotowawczym postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym wydaje prokurator, gdy są spełnione przesłanki z art. 291 k.p.k., oraz art. 131 k.k.s. Choć wydanie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym jest fakultatywne, to środek ten poważnie ingeruje w prawa obywatelskie i może być zastosowany, gdy okoliczności sprawy wskazują, iż w razie wydania wyroku skazującego, wykonanie orzeczenia bez zastosowania takiego zabezpieczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione.
Zabezpieczenie może być zastosowane wyłącznie na mieniu oskarżonego (art. 291 § 1k.p.k.) co oznacza, że jest możliwe dopiero z momentem uzyskania przez osobę statusu podejrzanego, czyli po ogłoszeniu konkretnej osobie zarzutu. Jeżeli zachodzą podstawy z art. 45 § 2 i § 3 k.k. oraz art. 33 § 2 i § 3 k.k.s. w związku z przeniesieniem majątku przez oskarżonego na inne osoby, możliwe jest zabezpieczenie tego mienia u jego nowego właściciela.
3. Jakie składniki majątku mogą zostać zabezpieczone?
Zabezpieczone mogą zostać zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości, a także inne prawa majątkowe oraz prawa o charakterze mieszanym – majątkowym i osobistym. Przedmiot zabezpieczenia mogą stanowić np. pieniądze, środki na rachunkach bankowych, jednostki kryptowalut tj. bitcoiny, weksle, papiery wartościowe, obligacje, nieruchomości gruntowe, budynkowe i lokalowe, prawo użytkowania wieczystego, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, samochody, jednostki pływające, dzieła sztuki, metale i kamienie szlachetne w tym złoto inwestycyjne i biżuteria, prawo do wynagrodzenia, majątkowe prawa autorskie, prawa z patentów. Zabezpieczenie jest także możliwe na prawach do udziałów i akcji w spółkach kapitałowych oraz na mieniu przedsiębiorstwa.
4. Procedura nakładania zabezpieczenia majątkowego - krok po kroku.
4.1. Ustalenie podstaw zabezpieczenia.
Prokurator na etapie postępowania przygotowawczego lub sąd na etapie jurysdykcyjnym analizuje przesłanki, które potwierdzają zasadność zastosowania zabezpieczenia majątkowego. Kluczowe są przesłanki z art. 291 k.p.k., oraz art. 131 k.k.s. Warto podkreślić, że w ramach zakresu ustaleń osobowopoznawczych z art. 213 k.p.k. nawet w fazie in rem organy mogą podejmować czynności celem tzw. rozpoznania majątkowego bez wydawania formalnych postanowień dowodowych.
4.2. Wydanie postanowienia.
Z momentem uzyskania przez osobę statusu podejrzanego prokurator jest uprawniony do wydania postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym (z urzędu lub na wniosek), które określa zakres zabezpieczenia poprzez wskazanie jego przedmiotu oraz sposób zabezpieczenia uwzględniając rozmiar możliwej do orzeczenia w okolicznościach danej sprawy grzywny, środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych.
Postanowienie musi zawierać szczegółowy opis składników majątku objętych zabezpieczeniem. Jednym postanowieniem można objąć kilka przedmiotów zabezpieczenia.
4.3. Natychmiastowa wykonalność postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego.
Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym z chwilą wydania stanowi tytuł wykonawczy.
4.4. Doręczenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego.
Doręczenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego odbywa się co do zasady zgodnie z art. 100 § 4 k.p.k. Postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego należy doręczyć podejrzanemu, jak również pokrzywdzonemu wówczas gdy go bezpośrednio dotyczy.
Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym powinno być także doręczone osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, na którą sprawca przeniósł należące do niego mienie, będące następnie przedmiotem zabezpieczenia majątkowego.
4.5. Realizacja zabezpieczenia.
W zależności od rodzaju mienia zabezpieczenie może polegać m.in. na zajęciu przez komornika lub przez organy ścigania nieruchomości, ruchomości, pieniędzy, kryptowalut, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności, obciążeniu nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową, ustanowienie zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem, nakazanie wpisania stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
4.6. Kontrola i uchylenie zabezpieczenia.
Zabezpieczenie majątkowe może zostać uchylone, jeśli ustanie cel jego stosowania lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Organ prowadzący postępowanie dokonuje okresowej kontroli zasadności środka z urzędu, a także na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy o zmianę postanowienia dotyczącego zabezpieczenia majątkowego.
Wówczas na zasadzie przepisu art. 291 § 4 k.p.k. organ niezwłocznie uchyla zabezpieczenie majątkowe w całości lub części, jeśli ustaną przesłanki jego stosowania w dotychczasowym zakresie bądź powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie, choćby częściowe.
5. Jak skutecznie bronić się przed zabezpieczeniem majątkowym?
Narzędziami, które mogą pomóc w ochronie interesów osoby, której dotyczy zabezpieczenie mogą być: zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym lub wniosek o uchylenie lub zmianę postanowienia o zabezpieczeniu, w których wskazać można odpowiednio: brak przesłanek do zabezpieczenia, wykazanie nieadekwatności zabezpieczenia, tj. wskazanie, że zabezpieczenie zostało nałożone na mienie, którego wartość znacznie przewyższa wysokość potencjalnych roszczeń, co narusza zasadę proporcjonalności.
Jeśli przyczyny zastosowania zabezpieczenia ustały lub okoliczności uległy zmianie, podejrzany lub jego obrońca mogą złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę postanowienia zgodnie z art. 291 § 4 k.p.k. Wniosek będzie zasadny gdy np. brak jest podstaw do orzeczenia sankcji, której wykonanie zostało zabezpieczone (zmiana kwalifikacji), skazany uiścił orzeczone wyrokiem sądu należności.
6. Zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu - terminy i procedura.
Na postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym zażalenie przysługuje podejrzanemu i jego obrońcy, a także podmiotom wymienionym w art. 45 § 3 k.k. Art. 293 § 3 k.p.k. odsyła do przepisu art. 254 § 2 k.p.k., zatem przyjmuje się, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego przysługuje po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania pierwszego postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego. Postanowienie sądu zatwierdzające decyzję prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym poprzez ustanowienie przymusowego zarządu nad przedsiębiorstwem może być zaskarżone na zasadach ogólnych (art. 292a § 7 k.p.k.).
7. Jak doprowadzić do uchylenia zabezpieczenia majątkowego?
Uchylenie zabezpieczenia majątkowego jest możliwe w kilku sytuacjach na skutek: zażalenia postanowienia o zabezpieczeniu, uchylenia zabezpieczenia majątkowego z urzędu, złożenia wniosku o uchylenie zabezpieczenia lub jego ograniczenie poprzez wskazanie np. ustania przyczyn, dla których zostało ono nałożone lub wykazania nieproporcjonalności środka.
8. Najczęstsze błędy prokuratury przy stosowaniu zabezpieczenia.
Stosowanie zabezpieczenia majątkowego jest złożoną procedurą. Do najczęstszych błędów należą: brak wystarczających dowodów uzasadniających zabezpieczenie, brak statusu podejrzanego, nieproporcjonalne zabezpieczenie mienia o wartości znacznie przewyższającej potencjalne należności, nieuzasadnione rozszerzenie zabezpieczenia na osoby trzecie, brak szczegółowego określenia przedmiotu zabezpieczenia, przedmiot zabezpieczenia nie jest mieniem podejrzanego, brak regularnej kontroli przesłanek stosowania zabezpieczenia.
9. Skutki zabezpieczenia majątkowego dla prowadzenia działalności gospodarczej.
Zabezpieczenie majątkowe może wywoływać poważne konsekwencje dla funkcjonowania przedsiębiorstwa, m.in.: obniżenie wiarygodności finansowej i ryzyko utraty reputacji w wyniku zabezpieczenia wierzytelności z rachunku bankowego do wskazanej kwoty, co obejmuje także wpływy na konto do kwoty określonej w postanowieniu; przerwy w działalności produkcyjnej i świadczeniu usług poprzez ograniczenie swobody dysponowania aktywami takim jak nieruchomości, maszyny, środki transportu; objęcie przedsiębiorstwa przymusowym zarządem może prowadzić do zmian w zarządzaniu i strategicznych decyzjach biznesowych.
10. Jak kancelaria prawna może pomóc w sprawach zabezpieczenia majątkowego?
Reprezentacja w sprawach dotyczących zabezpieczenia majątkowego wymaga wiedzy m.in. w zakresie prawa karnego, cywilnego i gospodarczego. Kancelaria adwokacka może wesprzeć klienta w: analizie legalności zabezpieczenia, wpływu zabezpieczenia na bieżącą działalność firmy oraz zaproponowanie rozwiązań, które mogą ograniczyć negatywne skutki, np. poprzez wnioskowanie o zwolnienie kluczowych aktywów; sporządzenie wniosków i zażaleń jeśli przyczyny stosowania zabezpieczenia ustały. Kancelaria może złożyć wniosek o uchylenie lub ograniczenie postanowienia, np. poprzez zwolnienie części mienia z zajęcia.
