Co to jest oszustwo celne i co za nie grozi?

Jedna nieprawidłowa deklaracja, źle dobrany kod taryfowy albo brak zezwolenia – i zamiast rutynowej odprawy pojawia się odpowiedzialność za oszustwo celne. Sprawdź, kiedy błąd staje się przestępstwem, co grozi za oszustwo celne i jak uniknąć najczęstszych pułapek w postępowaniach skarbowych. 

Spis treści:

1. Czym jest oszustwo celne? Definicja i podstawy prawne przestępstwa celnego.
2. Art. 86 Kodeksu karnego skarbowego – analiza przepisu i znamiona przestępstwa.
3. Jakie kary grożą za oszustwo celne i przestępstwa przeciwko przepisom celnym? 
4. Rodzaje oszustw celnych – fałszywe deklaracje, zatajanie i podrobienia.
5. Postępowanie prokuratorskie w sprawach oszustw celnych.
6. Obrona w sprawach karnych skarbowych – strategia prawna w sprawach celnych.
7. Różnica między wykroczeniem a przestępstwem celnym.
8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach dotyczących oszustw celnych?

1. Czym jest oszustwo celne? Definicja i podstawy prawne przestępstwa celnego.

Oszustwo celne to czyn opisany w art. 87 kodeks karny skarbowy, polega na umyślnym wprowadzeniu w błąd organu celnego, które prowadzi albo do narażenia należności celnej na uszczuplenie (§ 1), albo dotyczy towarów lub usług objętych reglamentacją pozataryfową (§ 2). 

Oszustwo celne to jeden z typów przestępstw celnych, czyli czynów zabronionych naruszających przepisy regulujące obrót towarowy i usługowy z zagranicą. Ich celem jest ochrona interesu finansowego Skarbu Państwa oraz obrotu gospodarczego.

2. Art. 87 Kodeksu karnego skarbowego – analiza przepisu i znamiona przestępstwa.

Art. 87 kodeks karny skarbowy penalizuje różne rodzaje przestępstw celnych, w zależności od rodzaju naruszenia i jego skutków - w szczególności wyróżnia się tu przestępstwa i wykroczenia celne, opisane odpowiednio w § 1, § 2 oraz formach uprzywilejowanych w § 3 i § 4.

1. Oszustwo celne - taryfowe. 

Oszustwo celne z § 1 art. 87 kks odnosi się do sytuacji, w których oszustwo dotyczy towarów objętych reglamentacją taryfową (czyli takich, które podlegają obowiązkom celnym), a działanie sprawcy prowadzi do realnego narażenia Skarbu Państwa na straty finansowe. 

Znamiona przestępstwa z art. 87 § 1 kks obejmują:

• działanie sprawcy polegające na wprowadzeniu w błąd organu uprawnionego do kontroli celnej: Wprowadzenie w błąd organu celnego to każde działanie, które sprawia, że urząd celny błędnie ocenia sytuację – nie musi być podstępne, wystarczy, że przedstawione dane wprowadzają w błąd. Może to polegać na przykład na: podaniu nieprawdziwych danych (np. co do ilości, klasyfikacji taryfowej, pochodzenia czy wartości towaru). 

Ważne: karane jest czynne wprowadzenie w błąd, a nie samo wykorzystanie błędu organu (tzw. wyzyskanie błędu – np. gdy organ źle interpretuje poprawne dane – nie jest przestępstwem). 

• Narażenie Skarbu Państwa na uszczuplenie należności celnej: To przestępstwo ma charakter materialny, co oznacza, że samo wprowadzenie w błąd nie wystarczy – musi ono prowadzić do realnego ryzyka uszczuplenia należności celnej. Innymi słowy, organy muszą wykazać, że działanie sprawcy mogło skutkować stratą finansową dla państwa lub Unii Europejskiej. 
• Działanie sprawcy było umyślne: Oszustwo celne można popełnić wyłącznie umyślnie. W przeciwnym razie – gdy brak jest dowodów na celowe działanie – odpowiedzialność karna skarbowa nie wchodzi w grę, nawet jeśli przedstawiono błędne dane. 

2. Oszustwo celne – pozataryfowe.  

Oszustwo celne w rozumieniu art. 87 § 2 kks dotyczy sytuacji, w których sprawca wprowadza w błąd organ celny w odniesieniu do towarów lub usług objętych reglamentacją pozataryfową, taką jak: zakazy wywozu lub przywozu (embrago), kontyngenty ilościowe czy obowiązek rejestracji lub uzyskania zezwoleń.

Wprowadzenie w błąd oraz umyślność działania rozumiane są tak samo jak w § 1 – sprawca musi świadomie i celowo podać nieprawdziwe informacje lub zataić istotne dane, co powoduje błędną ocenę sytuacji przez organ celny. 

W przeciwieństwie do § 1, nie jest tu wymagane, by działanie sprawcy narażało Skarb Państwa na uszczuplenie należności celnej. Dla zaistnienia przestępstwa wystarczające jest samo naruszenie reguł obrotu towarowego lub usługowego z zagranicą – np. obejście zakazu eksportu lub importu, złamanie embarga, przekroczenie limitu ilościowego (kontyngentu) czy brak wymaganego zezwolenia. Dlatego przestępstwo to ma charakter formalny (bezskutkowy) – nie jest potrzebne wykazanie szkody ani ryzyka szkody, wystarczy potencjalne naruszenie interesu gospodarczego państwa.

3. Jakie kary grożą za oszustwo celne i przestępstwa przeciwko przepisom celnym? 

Kary za przestępstwa celne przewidziane w art. 87 § 1 lub § 2 kks obejmują:

• grzywny w stawkach dziennych – od 10 do 720 stawek,
• pozbawienie wolności do lat 5,
• albo obie te kary łącznie. 

Wysokość stawki dziennej ustalana jest indywidualnie, w przedziale od 1/30 minimalnego wynagrodzenia aż do 400-krotności tej kwoty (obecnie: od 155,53 zł do 62.212 zł za jedną stawkę dzienną). 

W razie skazania za przestępstwo celne z art. 87 § 1 lub § 2 kks, sąd może orzec dodatkowo:

• zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej związanej z handlem zagranicznym lub obrotem towarowym,
• przepadek przedmiotów związanych z popełnieniem przestępstwa (np. towar objęty nielegalnym przywozem),
• obowiązek uiszczenia równowartości uszczuplonych należności celnych jako środek kompensacyjny. 

Oszustwo celne o małej wartości ma miejsce jeżeli:

• kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie (dotyczy § 1), lub
• wartość towaru lub usługi objętej reglamentacją pozataryfową (dotyczy § 2),

mieści się między pięciokrotnością a dwustukrotnością minimalnego wynagrodzenia, tj. od 23.330 zł do 933.200 zł, mamy do czynienia z tzw. oszustwem celnym o małej wartości – przestępstwem w rozumieniu art. 87 § 3 kks. W takich przypadkach sprawcy nie grozi kara więzienia za oszustwo celne – jedyną możliwą sankcją jest kara grzywny do 720 stawek dziennych.

4. Rodzaje oszustw celnych – fałszywe deklaracje, zatajanie i podrobienia.

Oszustwa celne mogą przybierać różne formy – od oczywistych manipulacji w dokumentach, przez unikanie opłat celnych, po subtelne zatajanie przed organami celnymi informacji, które skutkują niewłaściwą klasyfikacją towaru, zaniżeniem cła lub obejściem zakazów reglamentacyjnych. Do najczęstszych należą:

1. Fałszywe deklaracje celne – np. zaniżenie wartości importowanego towaru, wskazanie błędnego kodu taryfy celnej w celu obniżenia należnych opłat;
2. Zatajenie istotnych informacji – takich jak kraj pochodzenia, ilość towaru czy jego przeznaczenie, co wpływa na prawidłowy wymiar cła;
3. Przedłożenie fałszywych dokumentów celnych – np. fikcyjnych faktur handlowych, podrobienie dokumentów celnych, przerobionych listów przewozowych;
4. Obrót towarem bez wymaganego zezwolenia, kontyngentu lub rejestracji – np. przywóz towaru objętego pozwoleniem bez jego uzyskania;
5. Obejście zakazów wywozu, embarg lub ograniczeń ilościowych – działanie sprzeczne z przepisami regulującymi obrót strategicznymi dobrami;
6. Manipulacje w dokumentach celnych o celu transakcji lub odbiorcy towaru – np. przedstawienie fikcyjnego odbiorcy spoza kraju objętego sankcjami.
7. Nielegalne przekroczenie granicy celnej – np. dokonanie przewozu towaru z pominięciem odprawy celnej lub poza wyznaczonym przejściem granicznym. 

5. Postępowanie prokuratorskie w sprawach oszustw celnych.

Postępowania karne skarbowe w sprawach oszustw celnych nie rozpoczynają się od razu z udziałem prokuratora – poprzedza je etap czynności sprawdzających, prowadzonych przez organy celne. Najczęściej dochodzi do nich podczas odprawy celnej, gdzie funkcjonariusze KAS porównują deklaracje z rzeczywistym towarem, analizują dokumenty i sprawdzają zgodność z klasyfikacją taryfową. Jeśli pojawi się uzasadnione podejrzenie przestępstwa, wszczynane jest postępowanie przygotowawcze w trybie karnym skarbowym.

Postępowanie w sprawach celnych – przebieg:

1. Etap przygotowawczy – prowadzi je prokurator lub upoważniony organ skarbowy. Gromadzi się dokumenty celne, przesłuchuje świadków, zasięga opinii biegłych (np. w zakresie klasyfikacji taryfowej, pochodzenia towaru czy autentyczności dokumentów).
2. Przedstawienie zarzutów – po zgromadzeniu materiału dowodowego, organ może przedstawić zarzuty konkretnej osobie fizycznej i przesłuchać ją w charakterze podejrzanego.  
3. Akt oskarżenia – po zakończeniu wszystkich czynności przygotowawczych sprawa kierowana jest do sądu wraz z aktem oskarżenia. W sprawach prowadzonych na podstawie art. 87 kodeks karny skarbowy istnieje możliwość zakończenia postępowania w sposób konsensualny, np. przez dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, co zazwyczaj wymaga zapłaty kwoty uszczuplenia. 

6. Obrona w sprawach karnych skarbowych – strategia prawna w sprawach celnych.  

Obrona w sprawach celnych wymagają specjalistycznej wiedzy z zakresu nie tylko prawa karnego skarbowego, lecz także prawa celnego, obejmującego m.in. klasyfikację taryfową, reglamentację pozataryfową oraz procedury odpraw celnych. 

Kluczowe elementy strategii obrony: 

1. Podważenie umyślności – udowodnienie, że błąd miał charakter nieumyślny lub wynikał z niedopatrzenia, a nie z chęci oszustwa.
2. Zakwestionowanie elementu wprowadzenia w błąd – np. błędna ocena urzędnika nie została wywołana przez działania sprawcy.
3. Brak skutku – przy § 1 można argumentować, że nie doszło do realnego narażenia Skarbu Państwa na uszczuplenie należności.
4. Dobrowolne poddanie się karze – gdy odpowiedzialność karna skarbowa jest oczywista, można negocjować korzystne warunki zakończenia postępowania.
5. Wskazanie niskiej wartości uszczuplenia lub towaru – pozwala zakwalifikować czyn jako wykroczenie skarbowe, co wiąże się z niższą karą i krótszym terminem przedawnienia. 

7. Różnica między wykroczeniem a przestępstwem celnym. 

W praktyce kluczowe znaczenie ma wartość uszczuplenia należności celnej lub wartość towaru/usługi objętej reglamentacją pozataryfową – to właśnie ona przesądza, czy czyn zostanie zakwalifikowany jako przestępstwo, czy jedynie wykroczenie skarbowe.

Zgodnie z art. 87 § 4 kks, jeżeli ta wartość nie przekracza pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2025 r. jest to do 23 330 zł), czyn opisany w § 1 lub § 2 nie jest przestępstwem, lecz wykroczeniem skarbowym.

Skutki takiej kwalifikacji: 

• Brak odpowiedzialności karnej za przestępstwo celne – sąd nie może orzec kary pozbawienia wolności ani środków karnych takich jak zakaz prowadzenia działalności. 
• Możliwość nałożenia jedynie grzywny – w ramach wykroczenia skarbowego.
• Brak wpisu do rejestru karnego – osoba ukarana pozostaje formalnie niekarana. 

8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach dotyczących oszustw celnych? 

Kancelaria Chmielniak Adwokaci reprezentuje klientów w postępowaniach karnych skarbowych, w tym w sprawach o oszustwa celne, zarówno na etapie kontroli, jak i już po wszczęciu śledztwa. Oferujemy kompleksową analizę dokumentacji celnej i taryfowej przed złożeniem wyjaśnień, opracowanie strategii obrony indywidualnie dopasowanej do charakteru czynu i stopnia ryzyka, a także reprezentację przed prokuraturą, Krajową Administracją Skarbową oraz sądami. Zapewniamy również wsparcie w kontaktach z biegłymi i opiniowanie materiałów dowodowych, a także pomoc w procedurze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności w sprawach, w których wchodzi w grę odpowiedzialność karna skarbowa.