Oszustwo ubezpieczeniowe – odpowiedzialność karna i skutki prawne

Wyłudzenie odszkodowania to poważne przestępstwo, które może zakończyć się surową karą. W naszym artykule wyjaśniamy, czym jest oszustwo ubezpieczeniowe, jakie są jego formy, skutki prawne i cywilne, a także jak wygląda postępowanie karne w takich sprawach. Dowiedz się, jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w skutecznej obronie przed zarzutami i minimalizacji ryzyka prawnego.

Spis treści:

1. Czym jest oszustwo ubezpieczeniowe? Definicja i podstawy prawne.
2. Art. 298 Kodeksu karnego – omówienie przepisu o wyłudzeniu odszkodowania.
3. Typowe formy oszustw ubezpieczeniowych – przykłady z praktyki.
4. Odpowiedzialność karna za oszustwo ubezpieczeniowe.
5. Konsekwencje cywilne i finansowe wyłudzenia odszkodowania.
6. Jak firmy ubezpieczeniowe wykrywają oszustwa? Procedury i metody.
7. Postępowanie karne w sprawie oszustwa ubezpieczeniowego – przebieg i możliwości obrony.
8. Przedawnienie odpowiedzialności za oszustwo ubezpieczeniowe.
9. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach o oszustwa ubezpieczeniowe? 

1. Czym jest oszustwo ubezpieczeniowe? Definicja i podstawy prawne.

Oszustwo ubezpieczeniowe (inaczej: wyłudzenie odszkodowania lub przestępstwo asekuracyjne) to celowe działanie mające na celu uzyskanie nienależnego świadczenia z polisy. Polega najczęściej na sfingowaniu wypadku, szkody lub podaniu nieprawdziwych informacji, by uzyskać wypłatę, która sprawcy się nie należy. 

Podstawę odpowiedzialności karnej stanowi art. 298 § 1 Kodeksu karnego, który przewiduje karę do 5 lat pozbawienia wolności dla osoby, która w celu uzyskania odszkodowania umyślnie powoduje zdarzenie ubezpieczeniowe. Przestępstwo to ma charakter powszechny – może je popełnić każdy, bez względu na status czy zawód. 

W praktyce oszustwo ubezpieczeniowe obejmuje również inne formy nadużyć, takie jak zgłoszenie niezaistniałej szkody czy zawyżenie strat. W takich przypadkach sądy mogą stosować również art. 286 k.k. (ogólne oszustwo), jeśli głównym mechanizmem jest wprowadzenie ubezpieczyciela w błąd, a nie samo wywołanie zdarzenia. W obu przypadkach mamy do czynienia z przestępstwem ubezpieczeniowym, zagrożonym poważnymi konsekwencjami prawnymi.

2. Art. 298 Kodeksu karnego – omówienie przepisu o wyłudzeniu odszkodowania.

Art. 298 §1 Kodeksu karnego określa przestępstwo wyłudzenia odszkodowania jako celowe spowodowanie zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową, w zamiarze uzyskania świadczenia, które się nie należy. Aby mówić o wyczerpaniu znamion czynu zabronionego, muszą wystąpić łącznie trzy elementy:

• działanie sprawcy polegające na wywołaniu zdarzenia (np. celowe zniszczenie mienia, sfingowanie kolizji),
• zamiar osiągnięcia korzyści majątkowej – wyłudzenia świadczenia z polisy,
• realizacja zdarzenia ubezpieczeniowego, niezależnie od tego, czy świadczenie zostało wypłacone.

Jest to tzw. przestępstwo kierunkowe – możliwe wyłącznie przy umyślnym działaniu. Co ważne, usiłowanie oszustwa (np. samo zgłoszenie fikcyjnej szkody) również podlega karze – takiej samej jak dokonanie czynu, zgodnie z art. 13 §1 k.k. 

Za popełnienie tego przestępstwa grozi kara od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. W praktyce sądy mogą dodatkowo orzekać grzywnę, obowiązek naprawienia szkody, a w przypadku sprawców niekaranych – warunkowe zawieszenie kary. 

Warto znać też przepis art. 298 §2 k.k., który wprowadza instytucję tzw. czynnego żalu – sprawca, który dobrowolnie zapobiegnie wypłacie świadczenia zanim sprawa trafi do organów ścigania, nie podlega karze. Warunkiem jest jednak samodzielne i terminowe wycofanie roszczenia lub ujawnienie prawdziwego przebiegu zdarzenia przed wszczęciem postępowania karnego.

3. Typowe formy oszustw ubezpieczeniowych – przykłady z praktyki.

Oszustwa ubezpieczeniowe przybierają rozmaite formy, w zależności od kreatywności sprawców i rodzaju ubezpieczenia. Oto najczęściej spotykane scenariusze:

1. Celowa kolizja drogowa („jazda na stłuczkę”) – sprawca celowo powoduje wypadek, by uzyskać świadczenie z OC innego kierowcy, często za wcześniejsze uszkodzenia pojazdu.
2. Zmowa kierowców – dwóch uczestników kolizji ustala przebieg zdarzenia tak, aby jeden przyjął winę, a drugi otrzymał odszkodowanie. Wyłudzone środki dzielone są między nich.
3. Fikcyjna kradzież pojazdu („kradzież na autocasco”) – właściciel zgłasza kradzież auta, które sam ukrył, sprzedał lub rozebrał na części, licząc na wypłatę z AC.
4. Zniszczenie własnego mienia – np. podpalenie magazynu czy zalanie mieszkania w celu wyłudzenia odszkodowania z polisy majątkowej.
5. Upozorowane włamanie – właściciel sam wynosi mienie, inscenizuje ślady włamania (np. wybite okna) i zgłasza fikcyjną kradzież.
6. Zawyżanie szkody („dopisywanie uszkodzeń”) – po rzeczywistym zdarzeniu sprawca rozszerza rozmiar szkody (np. dodatkowe uszkodzenia auta) lub przedstawia fałszywe faktury.
7. Symulowanie urazów i chorób – zgłaszane są nieistniejące kontuzje lub fałszowana jest dokumentacja medyczna w celu uzyskania świadczeń z NNW, zdrowotnych lub rentowych.
8. Upozorowanie zgonu – najbardziej drastyczna forma przestępstwa, polegająca na sfingowaniu śmierci własnej lub bliskiej osoby w celu wyłudzenia świadczenia z polisy na życie.

Każdy z powyższych mechanizmów stanowi przestępstwo ubezpieczeniowe i może prowadzić do odpowiedzialności karnej, niezależnie od tego, czy świadczenie zostało rzeczywiście wypłacone. Warto też zauważyć, że wyłudzaniem odszkodowań z tytułu posiadanego ubezpieczenia zajmują się zorganizowane grupy przestępcze, które tworzą coraz to kreatywniejsze, a zarazem trudniejsze do wykrycia sposoby wyłudzeń.

4. Odpowiedzialność karna za oszustwo ubezpieczeniowe.

Wyłudzenie odszkodowania to przestępstwo zagrożone karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (art. 298 §1 k.k.). Choć sądy często orzekają kary w zawieszeniu lub grzywny, nie można wykluczyć realnej kary więzienia – zwłaszcza w przypadku wysokiej szkody, wielu zgłoszeń czy działania w sposób zorganizowany. 

Niezależnie od kwalifikacji prawnej (art. 298 lub 286 k.k.), prawomocne skazanie skutkuje wpisem do Krajowego Rejestru Karnego jako osoba karana za przestępstwo umyślne. Taki wpis znacząco utrudnia życie zawodowe – uniemożliwia zatrudnienie na wielu stanowiskach, zamyka drogę do pracy w sektorze ubezpieczeń, bankowości czy administracji. 

Konsekwencje społeczne również bywają dotkliwe – sprawca może stracić reputację i zaufanie otoczenia. Dlatego w przypadku podejrzenia o przestępstwo ubezpieczeniowe kluczowe znaczenie ma szybka i profesjonalna obrona, która może zadecydować o dalszych losach postępowania. Więcej o przestępstwach zorganizowanych przeczytasz tutaj: kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą.

5. Konsekwencje cywilne i finansowe wyłudzenia odszkodowania.

Oprócz odpowiedzialności karnej, oszustwo ubezpieczeniowe pociąga za sobą poważne konsekwencje cywilne i finansowe. Zgodnie z art. 827 §1 k.c., ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie – wykrycie próby wyłudzenia oznacza więc odmowę wypłaty świadczenia. 

Dodatkowo wiele polis zawiera klauzule umożliwiające natychmiastowe wypowiedzenie umowy w razie stwierdzenia nadużycia. Sprawca traci więc nie tylko odszkodowanie, ale również dalszą ochronę ubezpieczeniową. 

Długofalowe skutki są równie dotkliwe – towarzystwa ubezpieczeniowe prowadzą rejestry oszustw i wymieniają się informacjami. Osoba przyłapana na wyłudzeniu może trafić na „czarną listę”, co skutkuje odmową zawarcia nowych umów lub ofertą polis na niekorzystnych warunkach (np. wyższa składka, ograniczony zakres ochrony). 

Jednorazowa próba oszustwa może więc skutkować trwałą utratą wiarygodności i poważnymi problemami z dostępem do jakiejkolwiek formy ubezpieczenia.

6. Jak firmy ubezpieczeniowe wykrywają oszustwa? Procedury i metody.

Towarzystwa ubezpieczeniowe od lat inwestują w skuteczne mechanizmy wykrywania prób wyłudzeń. Dzięki temu większość oszustw ujawniana jest już na etapie usiłowania, zanim dojdzie do wypłaty świadczenia. Do najczęściej stosowanych metod należą:

1. Działy ds. fraudów – specjalistyczne zespoły analizują podejrzane roszczenia, bazując na doświadczeniu analityków i byłych śledczych. Reagują na powtarzalność szkód, częste zgłoszenia czy inne nietypowe wzorce.
2. Systemy informatyczne i AI – algorytmy porównują zgłoszenia z bazą danych i wykrywają anomalie, tzw. red flags, np. zgłoszenie szkody tuż po zakupie polisy lub niezgodności w zeznaniach.
3. Weryfikacja zdarzenia – rzeczoznawcy i eksperci analizują miejsce i okoliczności zdarzenia, oceniają spójność uszkodzeń z deklaracjami ubezpieczonego.
4. Wywiady i dokumentacja – likwidatorzy prowadzą przesłuchania, żądają wyjaśnień i dokumentów, często już na tym etapie wykrywając nieprawidłowości.
5. Współpraca z organami ścigania – po zgromadzeniu materiału dowodowego ubezpieczyciele składają zawiadomienia do prokuratury lub policji, wspierając postępowania karne m.in. ekspertyzami i zeznaniami. 

Dzięki połączeniu nowoczesnych technologii i doświadczenia praktyków, skuteczność wykrywania oszustw ubezpieczeniowych systematycznie rośnie, a ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności jest coraz większe.

7. Postępowanie karne w sprawie oszustwa ubezpieczeniowego – przebieg i możliwości obrony.

Postępowanie karne zazwyczaj rozpoczyna się od zawiadomienia złożonego przez ubezpieczyciela, który podejrzewa próbę wyłudzenia. Organy ścigania wszczynają śledztwo i zbierają dowody – dokumentację ubezpieczeniową, zeznania świadków, opinie biegłych. Już na tym etapie osoba podejrzana może zostać przesłuchana – również jako świadek, z prawem do odmowy odpowiedzi. Więcej o prawach i obowiązkach świadka przeczytasz tutaj.

Jeśli materiał dowodowy uzasadnia podejrzenie popełnienia przestępstwa, prokurator przedstawia zarzuty (zazwyczaj z art. 298 lub 286 k.k.). Podejrzany staje się oskarżonym i zyskuje pełne prawo do obrony, w tym wsparcia adwokata. Obrońca może uczestniczyć w przesłuchaniach, składać wnioski dowodowe i zapoznawać się z aktami sprawy. 

W toku procesu sądowego odczytywany jest akt oskarżenia, przeprowadzane są dowody – zeznania, opinie biegłych, dokumenty. Rolą obrony jest wykazanie, że brakuje podstaw do przypisania winy, np. przez wskazanie alternatywnego przebiegu zdarzeń lub uchybień proceduralnych.

Typowe strategie obrony:

• brak zamiaru oszustwa – np. działanie w dobrej wierze.
• podważenie dowodów technicznych – np. alternatywna opinia biegłego.
• wskazanie uchybień formalnych – nieprawidłowo zgromadzone dowody.
• czynny żal – dobrowolne zapobieżenie wypłacie przed wszczęciem postępowania (art. 298 §2 k.k.).
• łagodzenie odpowiedzialności – np. uprzednia niekaralność, działanie pod presją, zadośćuczynienie.

W sprawach o przestępstwo ubezpieczeniowe kluczowe znaczenie ma szybka reakcja i profesjonalna pomoc prawna. Skuteczna obrona często pozwala na ograniczenie lub całkowite uniknięcie odpowiedzialności karnej.

8. Przedawnienie odpowiedzialności za oszustwo ubezpieczeniowe.

Oszustwo ubezpieczeniowe, jak każde przestępstwo, nie podlega ściganiu bezterminowo. Zgodnie z art. 101 §1 Kodeksu karnego, karalność występku zagrożonego karą do 5 lat – takiego jak wyłudzenie odszkodowania – przedawnia się po 10 latach od jego popełnienia. 

Oznacza to, że jeśli od daty czynu (np. sfingowanego wypadku) upłynęło 10 lat i nie przedstawiono zarzutów, sprawca nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. 

Warto jednak pamiętać o art. 102 k.k. – jeśli w tym czasie wszczęto postępowanie przeciwko danej osobie, okres przedawnienia wydłuża się o kolejne 10 lat, dając organom ścigania łącznie aż 20 lat na zakończenie sprawy.

9. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach o oszustwa ubezpieczeniowe?

Zarzut oszustwa ubezpieczeniowego to poważna sprawa, wymagająca zdecydowanej i fachowej obrony. Zespół kancelarii Chmielniak Adwokaci specjalizuje się w sprawach karnych gospodarczych, w tym dotyczących wyłudzeń odszkodowań i przestępstw przeciwko mieniu. 

Naszych klientów reprezentujemy na każdym etapie postępowania – od pierwszych przesłuchań po proces sądowy. Składamy wnioski dowodowe, działamy na rzecz umorzenia postępowania lub zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Wiemy, jak skutecznie podważać dowody przedstawiane przez ubezpieczycieli, bazując na wiedzy o wewnętrznych procedurach likwidacji szkód. 

Dzięki doświadczeniu byłych prokuratorów i współpracy z sektorem ubezpieczeń, znamy mechanizmy wykrywania fraudów „od środka”. To pozwala nam precyzyjnie ocenić ryzyka, obalić kluczowe tezy oskarżenia i opracować realną strategię obrony. 
Pomagamy również na etapie przedsądowym – jeśli toczy się postępowanie wyjaśniające w towarzystwie ubezpieczeniowym lub istnieje ryzyko zawiadomienia organów ścigania, warto zasięgnąć porady zanim sprawa trafi do prokuratury. 

Gwarantujemy pełną dyskrecję, zaangażowanie i profesjonalizm. Skontaktuj się z nami – wspólnie wypracujemy rozwiązanie, które zminimalizuje konsekwencje prawne i ochroni Twoje interesy.