Ekstradycja na Ukrainę: zasady i procedura

Ekstradycja to procedura prawna polegająca na wydaniu osoby podejrzanej lub skazanej innemu państwu. W praktyce dotyczy zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców. W artykule wyjaśniamy, kiedy możliwa jest ekstradycja, jakie są jej przesłanki oraz jakie prawa przysługują osobie, której dotyczy wniosek ekstradycyjny.

Spis treści:

1. Czym jest ekstradycja na Ukrainę? Podstawy prawne i definicja.
2. Podstawy prawne ekstradycji między Polską a Ukrainą.
3. W jakich przypadkach Ukraina może żądać ekstradycji z Polski?
4. Procedura ekstradycyjna na Ukrainę krok po kroku – od wniosku do wydania.
5. Kiedy sąd może odmówić ekstradycji na Ukrainę?
6. Ile trwa procedura ekstradycyjna i od czego to zależy?
7. Jakie są konsekwencje ekstradycji dla osoby ściganej?
8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach o ekstradycję?

1. Czym jest ekstradycja na Ukrainę? Podstawy prawne i definicja

Ekstradycja na Ukrainę to formalne przekazanie osoby podejrzanej lub skazanej przez polskie władze organom ścigania Ukrainy w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary. Mówiąc prościej – jest to odpowiedź Polski na wniosek o ekstradycję z Ukrainy, dotyczący osoby ściganej, przebywającej na terytorium RP.

Podstawą współpracy między państwami jest umowa ekstradycyjna Polska Ukraina, zobowiązująca oba państwa do wzajemnego wydawania osób ściganych za poważne przestępstwa. Ekstradycja jest dopuszczalna, gdy czyn stanowi przestępstwo w obu krajach (zasada podwójnej karalności) i jest zagrożony karą powyżej roku pozbawienia wolności.

W praktyce dotyczy to osób podejrzanych lub skazanych na Ukrainie, które ukrywają się w Polsce. Wniosek ekstradycyjny zawiera dane osoby, opis czynu, kwalifikację prawną oraz decyzję o aresztowaniu lub wyroku. Na tej podstawie polskie organy prowadzą postępowanie ekstradycyjne w Polsce, które ustala, czy przekazanie jest prawnie dopuszczalne.

2. Podstawy prawne ekstradycji między Polską a Ukrainą

Podstawy prawne ekstradycji wynikają z prawa krajowego oraz umów międzynarodowych. Kluczowa jest umowa Polska-Ukraina z 24 maja 1993 r., regulująca wzajemne wydawanie osób ściganych za przestępstwa zagrożone karą powyżej roku więzienia lub skazanych na co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności. Umowa przewiduje też przypadki, gdy ekstradycja jest niedopuszczalna.

Oba państwa są stronami Europejskiej Konwencji o Ekstradycji z 1957 r. oraz podlegają Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, jednak w praktyce stosuje się głównie umowę dwustronną z 1993 r. W Polsce tryb postępowania określa Kodeks postępowania karnego, który reguluje m.in. właściwość sądów i rolę Ministra Sprawiedliwości.

Ekstradycja obywateli polskich na Ukrainę jest zasadniczo zakazana, lecz dopuszczalna, gdy wynika z ratyfikowanej umowy i dotyczy czynu popełnionego poza Polską. Polska i Ukraina zastrzegły w umowie prawo niewydawania własnych obywateli, dlatego Polska może odmówić wydania Polaka, umożliwiając jego osądzenie w kraju.

Umowa z 1993 r. jest częścią szerszej współpracy prawnej między państwami, obejmującej także pomoc prawną i uznawanie wyroków. Ministerstwa Sprawiedliwości pełnią funkcję organów centralnych, zapewniając oficjalny kanał komunikacji. 

3. W jakich przypadkach Ukraina może żądać ekstradycji z Polski? 

Ekstradycja dotyczy osób przebywających w Polsce, które są poszukiwane przez ukraiński wymiar sprawiedliwości za poważne przestępstwa. Kiedy grozi ekstradycja na Ukrainę? Ukraina może żądać wydania, gdy zarzuca się popełnienie czynu zabronionego na jej terytorium, który jest także przestępstwem w Polsce i zagrożony karą powyżej roku więzienia (np. przestępstwa kryminalne, gospodarcze, korupcyjne), a także, gdy osoba została prawomocnie skazana na Ukrainie (min. 6 miesięcy więzienia) i ukrywa się w Polsce.

Sprawa zaczyna się od międzynarodowego listu gończego lub noty Interpolu. Po zatrzymaniu w Polsce osoba może zostać tymczasowo aresztowana, a Ukraina ma obowiązek przesłać formalny wniosek o ekstradycję z Ukrainy z dokumentacją (zarzuty, dowody, wyrok). Wniosek trafia do Ministerstwa Sprawiedliwości, które przekazuje go prokuraturze i sądowi.

Mimo trwającej wojny współpraca prawna między państwami nie ustała, a każdy wniosek rozpatrywany jest indywidualnie. Nie podlegają ekstradycji osoby, które uchylają się wyłącznie od służby wojskowej, gdyż umowa wyklucza wydanie za przestępstwa o charakterze wojskowym. Możliwa byłaby jednak ekstradycja, jeśli oprócz dezercji zarzuca się inne przestępstwa, np. korupcję czy fałszowanie dokumentów.

4. Procedura ekstradycyjna na Ukrainę krok po kroku – od wniosku do wydania 

Ekstradycja na Ukrainę przebiega w kilku etapach, od zatrzymania osoby w Polsce po jej przekazanie stronie ukraińskiej. 

1. Zatrzymanie osoby poszukiwanej – na podstawie np. czerwonej noty Interpolu. Po ustaleniu miejsca pobytu Polska Policja zatrzymuje ściganego i umieszcza go w areszcie ekstradycyjnym.
2. Wniosek ekstradycyjny – Ukraina przesyła formalny wniosek do polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości, zawierający dane osoby, opis czynu, podstawy prawne i orzeczenia sądu. W razie braków Polska może żądać uzupełnienia wniosku.
3. Etap prokuratorski – sprawa trafia do właściwej prokuratury, która przesłuchuje osobę ściganą. Może ona dobrowolnie zgodzić się na wydanie lub sprzeciwić, przedstawiając argumenty.
4. Postępowanie sądowe (Sąd Okręgowy) – sąd bada dopuszczalność prawną ekstradycji: zasadę podwójnej karalności, kwalifikację czynu, wymiar kary, brak przeszkód (np. azyl, immunitet). Osoba ma prawo do obrońcy i przedstawienia argumentów. Sąd wydaje postanowienie – o zgodzie lub odmowie ekstradycji. 
5. Odwołanie (Sąd Apelacyjny) – decyzję można zaskarżyć. Postanowienie sądu drugiej instancji jest prawomocne i kończy etap sądowy.
6. Decyzja Ministra Sprawiedliwości – mimo orzeczenia sądu, ostateczną decyzję podejmuje minister. Może on odmówić wydania z powodów humanitarnych lub z uwagi na interes państwa. Jeśli sąd uznał ekstradycję za niedopuszczalną, minister jest tą decyzją związany.
7. Przekazanie osoby Ukrainie – po decyzji ministra ustalany jest termin ekstradycji do Ukrainy, najczęściej w formie konwoju na granicę lub lotnisko.

5. Kiedy sąd może odmówić ekstradycji na Ukrainę?

Nie każda osoba ścigana zostanie wydana – polski sąd (a ostatecznie także władze) może odmówić ekstradycji, jeśli występują tzw. przeszkody ekstradycyjne wynikające z umowy Polska–Ukraina i prawa krajowego.

Bezwzględne podstawy odmowy: 

• obywatelstwo lub azyl – Polska nie wydaje własnych obywateli ani osób, którym udzieliła azylu;
• miejsce popełnienia czynu – jeśli przestępstwo miało miejsce w Polsce;
• postępowanie w Polsce – brak ekstradycji, gdy w kraju zapadł już wyrok lub toczy się sprawa za ten sam czyn;
• przedawnienie lub amnestia;
• charakter polityczny lub wojskowy;
• sprzeczność z porządkiem prawnym.

Względne podstawy odmowy dotyczą m.in. sytuacji, gdy czyn był częściowo popełniony w Polsce lub osoba ma tu stałe miejsce pobytu.

W takich sytuacjach Polska może zamiast wydania przejąć ściganie sprawcy.

6. Ile trwa procedura ekstradycyjna i od czego to zależy?

W przypadkach, gdy osoba zgadza się dobrowolnie na wydanie, procedura ekstradycyjna na Ukrainę może zakończyć się już po kilku tygodniach. W innych – z odwołaniami, wnioskami o azyl czy opiniami biegłych – może trwać od kilku miesięcy do nawet dwóch lat.

7. Jakie są konsekwencje ekstradycji dla osoby ściganej? 

Skutki ekstradycji do Ukrainy mają wymiar prawny i osobisty. Po przekazaniu osoba trafia pod jurysdykcję ukraińskiego wymiaru sprawiedliwości i traci ochronę polskich sądów.

Po wydaniu osoba:

• staje przed sądem ukraińskim lub odbywa karę w zakładzie karnym;
• podlega ukraińskim przepisom procesowym i karnym;
• może doświadczać trudniejszych warunków detencji.

Po ekstradycji Polska nie może już sądzić tej osoby za te same czyny (zakaz podwójnego karania). Dalszy los zależy od ukraińskich organów ścigania i sądów.

Konsekwencje osobiste obejmują izolację od rodziny i środowiska, ryzyko utraty reputacji oraz ograniczenia w powrocie do Polski czy innych krajów.

8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach o ekstradycję? 

Sprawy o ekstradycję należą do najbardziej złożonych w prawie karnym międzynarodowym. Dlatego osoba zagrożona wydaniem powinna jak najszybciej skorzystać z pomocy profesjonalnego obrońcy.

Kancelaria Chmielniak Adwokaci oferuje kompleksową obronę przed ekstradycją na Ukrainę na każdym etapie postępowania.

Adwokaci podejmują działania już na etapie pojawienia się informacji o liście gończym lub planowanym wniosku ekstradycyjnym, analizują dokumenty, reprezentują klienta przed sądami i Ministrem Sprawiedliwości oraz składają zażalenia i wnioski dowodowe.