Mały świadek koronny (art. 60 § 3 k.k.)

Mały świadek koronny to w polskim prawie karnym potoczne określenie sprawcy przestępstwa, który współpracuje z organami ścigania na podstawie art. 60 § 3 k.k. W zamian za ujawnienie informacji o współuczestnikach i okolicznościach czynu przysługuje mu nadzwyczajne złagodzenie kary. Mówiąc obrazowo, bycie małym świadkiem koronnym znaczy zawarcie pewnego rodzaju "układu" między państwem a sprawcą: skruszony przestępca dostarcza organom ścigania cennych informacji, a państwo odwdzięcza się łagodniejszym wyrokiem. Instytucja małego świadka koronnego zyskuje na znaczeniu w praktyce. W poniższym artykule wyjaśniam, co znaczy pojęcie małego świadka koronnego jakie warunki trzeba spełnić, aby skorzystać z tej instytucji oraz jakie daje ona przywileje i z czym się wiąże. Omówimy też różnice między małym a dużym świadkiem koronnym oraz rolę kancelarii prawnej w tym procesie. 

Spis treści:

1. Kim jest mały świadek koronny? Definicja i podstawy prawne.
2. Kto może zostać małym świadkiem koronnym?
3. Jakie warunki trzeba spełnić, by skorzystać z art. 60 § 3 k.k.?
4. Jakie są przywileje dla małego świadka koronnego? 
5. Mały świadek koronny a kara pozbawienia wolności.
6. Ryzyko związane z byciem małym świadkiem koronnym.
7. Różnice między świadkiem koronnym a małym świadkiem koronnym.
8. Jak kancelaria prawna pomoże w uzyskaniu statusu małego świadka? 

1. Kim jest mały świadek koronny? Definicja i podstawy prawne.

Mały świadek koronny, nazywany także „sześćdziesiątką”, to szczególna instytucja prawa karnego, której podstawę stanowi art. 60 § 3 kodeksu karnego. Przepis ten przewiduje możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy przestępstwa popełnionego wspólnie z innymi osobami, pod warunkiem, że zdecyduje się on na współpracę z organami ścigania.

W praktyce oznacza to, że sprawca, który sam brał udział w czynie zabronionym, może liczyć na istotne złagodzenie kary – a nawet warunkowe zawieszenie jej wykonania – pod warunkiem, że ujawni prokuratorowi lub policji istotne informacje dotyczące współuczestników i okoliczności popełnienia przestępstwa.

Choć przepisy nie mówią o tym wprost, w praktyce uznaje się, że przekazywane informacje powinny mieć charakter nowy, czyli być wcześniej nieznane organom ścigania. Samo potwierdzenie ustaleń, które prokuratura już posiada, nie wystarczy do uzyskania statusu małego świadka koronnego. W doktrynie pojawia się także odmienne stanowisko, zgodnie z którym do uzyskania statusu małego świadka koronnego wystarczy, że sprawca ujawni wszystkie znane mu informacje o współuczestnikach i okolicznościach przestępstwa, które mogą stanowić podstawę do formułowania zarzutów współsprawcom - nawet jeśli wcześniej organy ścigania posiadały już taką wiedzę.

W ten sposób instytucja małego świadka koronnego pełni dwojaką rolę: pomaga organom ścigania rozbijać zorganizowane struktury przestępcze, a sprawcy daje szansę na realne złagodzenie odpowiedzialności karnej, jeśli zdecyduje się przełamać zmowę milczenia i dostarczyć organom wiedzy, której same nie posiadały.

2. Kto może zostać małym świadkiem koronnym?

Status małego świadka koronnego jest dostępny dla każdego podejrzanego/oskarżonego, który uczestniczył w przestępstwie popełnionym wspólnie z innymi osobami i zdecyduje się spełnić ustawowe wymogi współpracy. Nie ma przy tym znaczenia, jaką rolę pełnił – czy był organizatorem, pomysłodawcą, czy też jedynie pomocnikiem. Najważniejsze jest, by dysponował wiedzą, która pozwoli organom ścigania dotrzeć do pozostałych sprawców i odtworzyć wszystkie istotne okoliczności zdarzenia. W praktyce małymi świadkami koronnymi zostają najczęściej członkowie grup przestępczych, którzy w zamian za deklarację łagodniejszego traktowania, decydują się pójść na współpracę.  

Warto podkreślić, że status małego świadka koronnego nie jest przyznawany automatycznie. To prokurator ocenia, czy informacje przekazane przez sprawcę mają wystarczającą wartość dowodową. Co istotne, przepisy wymagają, aby prawdziwość tych relacji została zweryfikowana. Dopiero po potwierdzeniu ich rzetelności prokurator może wystąpić do sądu z wnioskiem o zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. 

Dzięki takiemu mechanizmowi, instytucja małego świadka koronnego spełnia funkcję selektywną – korzystają z niej ci, którzy faktycznie przyczyniają się do rozbicia przestępczej solidarności i dostarczają organom państwa wiedzy, której w inny sposób trudno byłoby uzyskać.

Na tym etapie, ogromne znaczenie ma pomoc obrońcy, który dopilnuje interesu Klienta zdecydowanego na ujawnienie informacji. Odpowiedni adwokat może wspomóc Klienta w sformułowaniu wyjaśnień, tak by przekazywane informacje miały realną wartość dowodową, a także nakierować prokuraturę na właściwe tory postępowania.

3. Jakie warunki trzeba spełnić, by skorzystać z art. 60 § 3 k.k.?

Aby skorzystać z dobrodziejstw, jakie przewiduje art. 60 § 3 k.k., należy łącznie spełnić kilka warunków:

1. Współudział w popełnieniu przestępstwa z innymi osobami;
2. Przyznanie się do stawianych zarzutów;
3. Złożenie wyjaśnień na etapie postępowania przygotowawczego – ujawnienie powinno nastąpić „wobec organu powołanego do ściągania przestępstw” – tj. Prokuratura, Policja, ABW, itp. Wobec tego, ujawnienie informacji dopiero przed Sądem, może zostać potraktowane jako spóźnione;  
4. Ujawnienie istotnych informacji o okolicznościach popełnienia przestępstwa; 
5. Ujawnienie danych osób współdziałających przy popełnieniu przestępstwa;  
6. Wniosek prokuratora o nadzwyczajne złagodzenie kary w trybie art. 60 § 3 k.k. skierowany do Sądu właściwego do rozpoznania sprawy. 

Jeśli spełnione są wszystkie wymagane warunki, sąd ma obowiązek zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. W takiej sytuacji sprawca zyskuje status małego świadka koronnego na podstawie art. 60 § 3 k.k. 

Uwaga: Wycofanie lub zmiana złożonych wyjaśnień na którymkolwiek etapie postępowania może skutkować naruszeniem warunków porozumienia zawartego z prokuratorem, a w konsekwencji brakiem wniosku o nadzwyczajne złagodzenie kary. Dlatego tak istotna jest konsekwencja procesowa i zachowanie spójności w składanych zeznaniach. 

4. Jakie są przywileje dla małego świadka koronnego?

Największą zachętą dla „skruszonych” sprawców są właśnie przywileje małego świadka koronnego w zakresie wymiaru kary. Po złożeniu wyczerpujących wyjaśnień i spełnieniu ustawowych warunków, sąd może znacznie obniżyć wymiar orzeczonej wobec takiej osoby kary.

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, kary łagodniejszego rodzaju albo na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku według ściśle oznaczonych w przepisie zasad, uzależnionych od rodzaju sankcji karnej (pozbawienie wolności, grzywna, ograniczenie wolności) za konkretne przestępstwo oraz ram określających dolną i górną granicę przewidzianej kary. I tak:

• jeżeli czyn stanowi zbrodnię - sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia; 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku - sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności; 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, a górną - kara pozbawienia wolności nie niższa od lat 3, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności; 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym górną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca 2 lat lub czyn nie jest zagrożony karą pozbawienia wolności - sąd odstępuje od wymierzenia kary i orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.

To, w jakim zakresie sąd może złagodzić karę, zależy przede wszystkim od ustawowych zagrożeń przewidzianych w kodeksie karnym za dane przestępstwo. Jeżeli ustalenie odpowiedniego wymiaru kary – zarówno podstawowej, jak i tej po złagodzeniu – budzi wątpliwości, nieocenioną pomocą jest doświadczony adwokat, który udzieli jasnych i wyczerpujących informacji, a także wskaże najkorzystniejsze rozwiązania. 

Uwaga: Warto pamiętać, że jeśli po zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kara pozbawienia wolności nie przekroczy 5 lat, sąd może dodatkowo warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby sięgający nawet 10 lat. To realna szansa na uniknięcie pobytu w zakładzie karnym albo odbycie kary w niższym wymiarze. Dla wielu oskarżonych taka perspektywa stanowi silną motywację do podjęcia współpracy z organami ścigania. 

5. Mały świadek koronny a kara pozbawienia wolności.

Przyznanie statusu małego świadka koronnego nie oznacza automatycznie, że sprawca uniknie kary więzienia. Wszystko zależy od rodzaju i ciężaru gatunkowego przestępstwa. Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary pozwala co prawda znacząco obniżyć jej wymiar, ale niejednokrotnie ustawa nie będzie przewidywać możliwości odstąpienia od wymierzenia kary pozbawienia wolności. Niemniej jednak dotyczy to przede wszystkim przestępstw o większym ciężarze gatunkowym, w których – bez zastosowania art. 60 § 3 k.k. – sprawca musiałby liczyć się z wieloletnim pobytem w zakładzie karnym. Oznacza to, że nawet współpracując z organami ścigania, nie sprawca nie otrzyma gwarancji całkowitego uniknięcia kary pozbawienia wolności. 

Należy mieć na uwadze, że nadzwyczajne złagodzenie kary może być powiązana z inną instytucją prawa karnego – dobrowolnym poddaniem się karze. O tej procedurze pisałam już szerzej w osobnym artykule. Dzięki temu podejrzany lub oskarżony zyskuje możliwość uzgodnienia wymiaru kary z prokuratorem i złożenia wniosku o zakończenie sprawy w trybie konsensualnym, z jednoczesnym uwzględnieniem statusu małego świadka koronnego. W takiej sytuacji sprawa zostaje wyłączona do odrębnego postępowania i kończy się na posiedzeniu, bez konieczności przeprowadzania pełnego postępowania dowodowego. 

6.  Ryzyko związane z byciem małym świadkiem koronnym.

Podjęcie współpracy z organami ścigania wiąże się nie tylko z określonymi korzyściami, ale również z pewnymi zagrożeniami, o których warto wiedzieć:

1. Brak programu ochrony – w odróżnieniu od tzw. dużego świadka koronnego, mały świadek nie korzysta z rozbudowanego programu ochrony. Nie otrzyma nowej tożsamości, nie będzie objęty ochroną policyjną ani nie zostanie przeniesiony w inne miejsce, a co może rodzić ryzyko zagrożenia ze strony byłych współpracowników;  
2. Postrzeganie w środowisku przestępczym – w praktyce osoby, które zdecydują się na współpracę, zyskują miano tzw. „sześćdziesiątki”. Skutki mogą być szczególnie dotkliwe w warunkach izolacji więziennej;
3. Aspekt prawny – skorzystanie z art. 60 § 3 k.k. wymaga pełnej i rzetelnej współpracy. Jeśli przekazywane informacje okażą się niekompletne lub nieprawdziwe, prokurator może odmówić złożyć wniosku o nadzwyczajne złagodzenie kary. Dodatkowo, fałszywe zeznania są osobnym przestępstwem, co naraża sprawcę na nowe postępowanie karne;
4. Brak gwarancji pełnej bezkarności – instytucja małego świadka koronnego nie działa tak, jak w przypadku dużego świadka koronnego. Oznacza to, że sprawca nadal poniesie odpowiedzialność, a jego kara zostanie jedynie złagodzona. Dla niektórych osób może to oznaczać krótszy pobyt w zakładzie karnym, ale niekoniecznie jego całkowite uniknięcie;
5. Obciążenia organizacyjne i psychiczne – współpraca z organami ścigania oznacza, że sprawca musi aktywnie uczestniczyć w postępowaniu: składać szczegółowe wyjaśnienia, brać udział w przesłuchaniach czy konfrontacjach. To bywa czasochłonne, stresujące i wymaga konsekwencji w podtrzymywaniu wcześniejszych zeznań. 

Decyzja o współpracy powinna być podejmowana świadomie, po dokładnym poznaniu konsekwencji i skonsultowaniu się z adwokatem, który pomoże ocenić zarówno szanse, jak i ograniczenia związane z tym rozwiązaniem. 

7. Różnice między świadkiem koronnym a małym świadkiem koronnym. 

Choć oba pojęcia bywają mylone, świadek koronny i mały świadek koronny to dwie zupełnie różne instytucje prawa karnego. 

• Świadek koronny – nazywany „dużym świadkiem koronnym” funkcjonuje na podstawie odrębnej ustawy o świadku koronnym. Jest to rozwiązanie wyjątkowe, przeznaczone dla spraw najcięższych, związanych z działalnością zorganizowanych grup przestępczych. W zamian za pełne ujawnienie swojej wiedzy sprawca może zostać całkowicie zwolniony z odpowiedzialności karnej i objęty specjalnym programem ochrony, obejmującym m.in. zmianę tożsamości czy miejsce zamieszkania. 
• Mały świadek koronny to z kolei instytucja uregulowana wprost w kodeksie karnym (art. 60 § 3 k.k.). Dotyczy sprawców działających wspólnie z innymi osobami, którzy decydują się ujawnić ich tożsamość i istotne okoliczności przestępstwa. W tym przypadku sprawca nie unika odpowiedzialności – nadal podlega karze, ale może liczyć na jej istotne złagodzenie, a czasem również na warunkowe zawieszenie wykonania. Nie obejmuje go jednak program ochrony przewidziany dla świadka koronnego. 

8. Jak kancelaria prawna pomoże w uzyskaniu statusu małego świadka?  

Skorzystanie z instytucji małego świadka koronnego wymaga nie tylko dokładnego przygotowania, ale także umiejętnego prowadzenia sprawy. Dlatego kluczowe znaczenie ma wsparcie doświadczonego adwokata. 

Na początku obrońca analizuje sytuację Klienta i ocenia, czy posiadane przez niego informacje rzeczywiście mogą uzasadniać zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. Następnie adwokat wspiera podczas przesłuchań i pomaga w wypracowaniu warunków współpracy, w tym uzyskaniu zapewnienia, że prokurator wystąpi z odpowiednim wnioskiem do sądu. 

Rola prawnika nie ogranicza się jednak wyłącznie do negocjacji. Obrońca czuwa nad przygotowaniem wyjaśnień, dba o ich spójność i kompletność, towarzyszy klientowi w trakcie przesłuchań oraz pilnuje przestrzegania wszelkich gwarancji procesowych. Na późniejszym etapie postępowania monitoruje, czy prokurator wywiązuje się z ustaleń i dba o to, by sąd uwzględnił współpracę oskarżonego przy wymiarze kary. 

Profesjonalny adwokat prowadzi Klienta przez całą procedurę związaną z tzw. „60-tką”. Dzięki temu maksymalizuje szanse na złagodzenie wyroku, a jednocześnie minimalizuje ryzyka. W efekcie instytucja małego świadka koronnego staje się realnym i skutecznym narzędziem obrony, a nie jedynie teoretyczną możliwością przewidzianą w kodeksie. 

Kancelaria Chmielniak Adwokaci specjalizuje się w prowadzeniu spraw karnych, zawsze stawiając na pierwszym miejscu interes swoich Klientów. Jeżeli uczestniczysz w postępowaniu karnym i po lekturze tego artykułu uznasz, że możemy Ci pomóc – skontaktuj się z nami.