Międzynarodowa pomoc prawna w sprawach karnych: Współpraca Polski i Zjednoczonych Emiratów Arabskich

Międzynarodowa współpraca w zakresie prawa karnego staje się coraz bardziej istotna, zwłaszcza w sprawach transgranicznych. Umowa o współpracy w sprawach karnych między Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi (ZEA), podpisana w 2022 roku, jest kluczowym elementem tej współpracy. Jest to ważny krok w walce z przestępczością transgraniczną i istotne narzędzie dla praktyków prawa w międzynarodowym postępowaniu karnym. 

Spis treści: 

1. Czym jest międzynarodowa pomoc prawna w sprawach karnych? 
2. Podstawy prawne współpracy Polski i ZEA w sprawach karnych.
3. Zakres i formy pomocy prawnej między Polską a ZEA.
4. Procedura ekstradycyjna między Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi.
5. System prawny ZEA - najważniejsze informacje dla Polaków.
6. Różnice w systemach prawnych Polski i ZEA.
7. Zatrzymanie obywatela Polski w ZEA - to musisz wiedzieć!
8. Wykonywanie wyroków karnych między Polską a ZEA.
9. Rola konsula RP w sprawach karnych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.
10. Jak kancelaria prawna może pomóc w sprawach karnych w ZEA.

1. Czym jest międzynarodowa pomoc prawna w sprawach karnych? 

Międzynarodowa pomoc prawna w sprawach karnych to współpraca między państwami umożliwiająca skuteczne prowadzenie postępowań karnych, gdy elementy sprawy wykraczają poza granice jednego kraju. W praktyce oznacza to, że organy ścigania i sądy jednego państwa mogą zwrócić się do władz innego państwa o wykonanie określonych czynności procesowych. Na przykład możliwe jest przesłuchanie w Polsce świadka przebywającego w Dubaju, uzyskanie dowodów znajdujących się za granicą, doręczenie dokumentów osobie poza krajem, a także ekstradycja podejrzanego lub przekazanie skazanego do odbycia kary w ojczyźnie. Taka współpraca opiera się na ustalonych procedurach i zwykle wymaga istnienia umów międzynarodowych.

Bez takiego współdziałania sprawcy przestępstw mogliby uniknąć odpowiedzialności, uciekając do kraju, z którym brak jest formalnej współpracy. Międzynarodowa pomoc prawna sprawia jednak, że inne państwa nie stanowią już bezpiecznej kryjówki – umożliwia ściganie sprawców niezależnie od tego, gdzie próbują się ukryć. 

2. Podstawy prawne współpracy Polski i ZEA w sprawach karnych.

W przeszłości współpraca Polski i Zjednoczonych Emiratów Arabskich w sprawach karnych opierała się jedynie na zasadzie wzajemności – brak było umowy dwustronnej, co utrudniało i spowalniało procedury. Ten stan rzeczy zmienił się dopiero we wrześniu 2022 r., gdy podpisano między obiema stronami umowę o współpracy prawnej w sprawach karnych. Ratyfikacja umowy Polska ZEA została dokonana 22 marca 2023 r., a więc od tej daty weszła ona w życie. Umowa o współpracy prawnej w sprawach karnych jasno określa zasady udzielania pomocy prawnej, ekstradycji oraz przekazywanie osób skazanych. Umowa o pomocy prawnej Polska ZEA znacząco usprawniła wzajemne postępowania i komunikację, ujednolicając procedury prawne Polska-ZEA.

3. Zakres i formy pomocy prawnej między Polską a ZEA.

Na mocy umowy określono, jakiego rodzaju międzynarodowa pomoc prawna może być świadczona między Polską a Emiratami. Oto główne formy takiej współpracy: 

• Wymiana informacji i dowodów: Przekazywanie dokumentów, danych (np. bankowych), wyników ekspertyz oraz przesłuchiwanie świadków, pokrzywdzonych, biegłych lub podejrzanych przebywających w drugim kraju, umożliwianie przesłuchań w formie wideokonferencji, doręczanie dokumentów, ustalanie miejsca przebywania osób lub przedmiotów, wykonywanie wniosków o przeszukanie i odebranie przedmiotów, pomoc w postępowaniu związanym z przepadkiem, zabezpieczeniem lub konfiskatą korzyści pochodzących z przestępstwa lub narzędzi służących do jego popełnienia. 
• Ekstradycja podejrzanych: Wydanie osoby na wniosek drugiego państwa, aby mogła stanąć przed sądem w kraju, w którym popełniła przestępstwo i toczy się postępowanie karne. 
• Przekazanie skazanych do odbycia kary: Transfer prawomocnie skazanej osoby do kraju jej obywatelstwa lub zamieszkania, by tam odbyła karę więzienia.

Międzynarodowa pomoc prawna może również przybrać wszelkie inne formy pomocy, które strona wzywająca uznaje za konieczne, i na które zezwala prawo strony wezwanej.

Wszystkie te czynności są realizowane w odpowiedzi na formalny wniosek z drugiego państwa i odbywają się zgodnie z umową i prawem krajowym strony wykonującej. Jasne procedury wynikające z umowy sprawiają, że taka pomoc prawna przebiega sprawniej i skuteczniej niż wcześniej.  

4. Procedura ekstradycyjna między Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi.

Umowa zawarta pomiędzy Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi reguluje również kwestię tzw. ekstradycji. By mogło dojść do wydania osoby przebywającej na terytorium jednej ze stron umowy, na wniosek państwa, które przeciwko tej osobie prowadzi postępowanie karne, muszą zaistnieć określone okoliczności sprawy. Należą do nich:

• przestępstwo, za które ścigana jest osoba, jest również przestępstwem w państwie drugiej strony;  
• minimalna kara grożąca za popełnienie przestępstwa musi wynosić 1 rok pozbawienia wolności;
• pozostała do wykonania nie może być krótsza niż 6 miesięcy;
• może obejmować wydanie w związku z przestępstwami dotyczącymi opłacania danin publicznych oraz innych kwestii finansowych, nawet jeśli drugie państwo nie ma takiego odpowiednika w swoim porządku prawnym.  

Umowa między Polską a ZEA wskazuje na konkretne sytuacje, w których dojdzie do odmowy wydania obywatela do kraju wzywającego. Do najważniejszych z nich należy zabezpieczenie suwerenności, bezpieczeństwa i porządku publicznego państwa.  Do odmowy wydania obywatela dojdzie również w sytuacjach, gdy: 

• wniosek dotyczy osoby korzystającej z prawa azylu; wniosek dotyczy przestępstwa wojskowego, które nie jest przestępstwem w świetle powszechnego prawa karnego; 
• wniosek został sporządzony w celu ścigania, osądzenia lub ukarania osoby z powodu jej rasy, płci, wieku, niepełnosprawności, wyznania, pochodzenia, majątku, urodzenia lub poglądów politycznych;
• osoba była już sądzona za to samo przestępstwo i została prawomocnie skazana, uniewinniona lub skorzystała z amnestii lub prawa łaski;
• istnieją uzasadnione powody, by sądzić, że osoba mogłaby zostać poddana torturom, okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, lub że nie zostałoby jej zagwarantowane prawo do obrony;
• przestępstwo jest zagrożone karą śmierci, a Strona wzywająca nie dostarczyła wystarczających gwarancji, że kara taka nie zostanie orzeczona lub wykonana;
• prowadzenie postępowania karnego lub wykonanie kary za przestępstwo nie może nastąpić z powodu przedawnienia zgodnie z prawem Strony wzywającej lub wezwanej. 

Istnieją również fakultatywne podstawy odmowy wydania osoby do państwa wzywającego. Innymi słowy, w takich sytuacjach państwo ma wybór wydania osoby do państwa wzywającego. Jedna z takich sytuacji zachodzi w przypadku, gdy na terytorium państwa, które zostało wezwane do wydania osoby, prowadzone jest już postępowanie karne co do tego samego działania albo zaniechania tej samej osoby. 

5. System prawny ZEA - najważniejsze informacje dla Polaków.

System prawny Zjednoczonych Emiratów Arabskich odbiega od polskiego z uwagi na inną tradycję prawną i kulturową – prawo Emiratów Arabskich jest wypadkową prawa stanowionego oraz zasad szariatu (islamskiego prawa religijnego). Dla Polaków oznacza to, że pewne zachowania dozwolone lub łagodnie traktowane w kraju, tam mogą być surowo zabronione. Przykładowo spożywanie alkoholu w miejscu publicznym, obraza uczuć religijnych czy publiczne okazywanie czułości (zwłaszcza między niesformalizowanymi parami) są w Emiratach przestępstwem. Nawet za drobne przestępstwo w Dubaju można ponieść dotkliwą karę, dlatego należy być świadomym lokalnych norm  

W ZEA działa system sądów federalnych i lokalnych, a postępowania karne toczą się przed zawodowymi sędziami (nie ma ławy przysięgłych). Językiem urzędowym jest arabski, ale zapewniany jest tłumacz dla obcokrajowców na czas postępowania. Kary za poważne przestępstwa są surowe: może grozić nawet kara śmierci (w praktyce stosowana rzadko, w najcięższych sprawach jak morderstwo czy terroryzm), a także kara chłosty dla muzułmanów w niektórych sprawach obyczajowych. Z perspektywy Polaka warto pamiętać, że w Emiratach obowiązuje zasada zero tolerancji dla narkotyków (nawet śladowe ilości mogą skutkować więzieniem) oraz duży nacisk na poszanowanie religii i autorytetów.

6. Różnice w systemach prawnych Polski i ZEA.

Systemy prawne Polski i ZEA dzieli wiele różnic wynikających z odmiennych tradycji. Polska ma prawo świeckie (kontynentalne), natomiast w Emiratach obecne są elementy szariatu. Należy pamiętać, że w ZEA surowo karane są czyny obyczajowe, które w Polsce nie są w ogóle przestępstwem. Dla przykładu utrzymywanie seksualnych stosunków pozamałżeńskich jest nielegalne i zagrożone karą pozbawienia wolności. Zasadnicze odmienności prawne i przebieg postępowania zauważalny jest również w kontekście przestępstw na tle seksualnym. Inna jest też polityka karna – w Polsce nie stosuje się kary śmierci ani kar cielesnych, podczas gdy emiracki kodeks karny w skrajnych przypadkach przewiduje takie kary. Różnice dotyczą również przebiegu procesu (np. dostępność obrońcy z urzędu czy czas tymczasowego aresztowania), dlatego warto pamiętać, że standardy polskiego procesu nie zawsze znajdą zastosowanie w ZEA.

7. Zatrzymanie obywatela Polski w ZEA - to musisz wiedzieć!

Perspektywa aresztowania za granicą jest stresująca, zwłaszcza w kraju o odmiennych przepisach. Jeśli nastąpi zatrzymanie w ZEA (np. w Dubaju), warto wiedzieć, jak się zachować i jakie prawa Ci przysługują. Oto najważniejsze zasady postępowania w takiej sytuacji:

1. Skontaktuj się z polskim konsulatem: Zażądaj, by władze poinformowały konsulat RP o Twoim aresztowaniu. Konsul musi wiedzieć o sprawie od samego początku.
2. Nie podpisuj niczego, czego nie rozumiesz: Dokumenty w języku arabskim mogą być dla Ciebie niezrozumiałe. Nie spiesz się z podpisywaniem protokołów czy zeznań, jeśli nie masz pewności co do ich treści – poproś o tłumacza lub adwokata. Masz prawo wiedzieć, co podpisujesz.
3. Zorganizuj obronę prawną na miejscu: Postaraj się jak najszybciej uzyskać pomoc adwokata na miejscu (najlepiej z listy polecanej przez konsulat). Lokalny obrońca pomoże Ci zrozumieć zarzuty i procedury oraz będzie reprezentował Cię przed sądem.
4. Co dalej po zatrzymaniu: Zachowaj spokój i przestrzegaj poleceń podczas całej procedury. Po przewiezieniu na komisariat lub do aresztu policja i prokurator zdecydują o dalszych krokach. Zwykle w ciągu kilkudziesięciu godzin staniesz przed prokuratorem, który postawi zarzuty. Na czas śledztwa możesz pozostać w areszcie lub zostać zwolniony za poręczeniem z zakazem opuszczania kraju. Pamiętaj, że jeśli trafisz do aresztu w Dubaju, masz prawo do kontaktu z adwokatem i tłumaczem.

Kluczem w takiej sytuacji jest szybkie uzyskanie profesjonalnej pomocy i zachowanie zimnej krwi. Im lepiej znasz swoje prawa i wiesz, czego się spodziewać, tym większa szansa na pomyślne przetrwanie trudnych chwil.

8. Wykonywanie wyroków karnych między Polską a ZEA.

W zawartej pomiędzy Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi umową międzynarodową uwzględniona została możliwość wzajemnego przekazywania między tymi państwami osób skazanych. Wobec tego w przypadku, gdy dojdzie do skazania obywatela Polski przez sąd w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, zarówno skazany jak i osoba uprawniona do działania w jej imieniu może wnioskować o wykonanie kary w Polsce. By jednak mogło dojść do tego, muszą zostać spełnione ściśle określone przesłanki.

• okres kary jaki pozostał do odbycia wynosi co najmniej sześć miesięcy, chyba że uzgodniono inaczej,
• orzeczenie o skazaniu jest prawomocne i wykonalne,
• skazany wyraża zgodę na przekazanie (jeśli jednak ze względu na wiek, stan fizyczny lub psychiczny osoby skazanej lub jedna ze Stron uzna to za konieczne, zgodę może wyrazić również osoba uprawniona do działania w jej imieniu);
• działanie albo zaniechanie będące podstawą skazania stanowi przestępstwo zgodnie z prawem państwa wykonania albo stanowiłoby przestępstwo, gdyby zostało popełnione na jego terytorium,
• zgodę na przekazanie wyraża zarówno państwo skazania, jak i państwo wykonania. 

9. Rola konsula RP w sprawach karnych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Konsul RP w Emiratach może okazać się ważnym wsparciem dla obywatela Polski zatrzymanego za granicą. Informuje on zatrzymanego o miejscowych procedurach i pilnuje, by był traktowany humanitarnie. Na prośbę zatrzymanego konsul powiadamia rodzinę w kraju i pomaga w kontakcie z prawnikiem. Należy jednak pamiętać, że konsul nie może ingerować w proces ani wpływać na wyrok sądu – nie załatwi też zwolnienia z aresztu czy opłacenia adwokata. Konsul nie może również udzielać porad prawnych. Jego rolą jest czuwanie nad przestrzeganiem praw zatrzymanego oraz udzielenie mu wsparcia logistycznego.

10. Jak kancelaria prawna może pomóc w sprawach karnych w ZEA? 

W trudnej sytuacji warto mieć wsparcie doświadczonej kancelarii, zajmujący się prawem karnym i międzynarodowym. Taka kancelaria poprowadzi Cię przez zawiłe procedury i zadba o Twoje prawa. Zespół prawników z Kancelarii Chmielniak Adwokaci tworzą specjaliści z wieloletnim doświadczeniem, którzy w sprawie karnej prowadzonej na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich, zapewnią Ci rzetelne wsparcie oraz możliwość obrony Twoich interesów. Z uwagi na odmienności systemu prawnego tego państwa, pomoc profesjonalnego obrońcy jest kluczowa. Pomoc może polegać m.in. na: 

1. Porada i analiza sprawy: Prawnicy ocenią Twoją sytuację, wyjaśnią zarzuty oraz opcje obrony w realiach sprawy. Dzięki temu będziesz wiedział, czego się spodziewać i jak działać.
2. Reprezentacja na miejscu: Kancelaria pomoże Ci znaleźć zaufanego adwokata w ZEA i będzie z nim współpracować. Zapewni to sprawną komunikację i koordynację obrony między Polską a Emiratami.
3. Wsparcie w procedurze ekstradycji: Jeśli grozi Ci ekstradycja do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, prawnicy przygotują strategię obrony przed polskim sądem. Sprawdzą legalność wniosku ekstradycyjnego. Będą Cię reprezentować w sądzie i zadbają, by sprawa zakończyła się jak najkorzystniej.