Nowelizacja przepisów w zakresie działań na szkodę spółki w nowym kodeksie karnym 2023 - wszystko, co warto o niej wiedzieć

Zgodnie z nowelizacją art. 296 § 4a k.k., ściganie przestępstwa związanego z narażeniem spółki na szkodę, zwanym także "bezszkodową niegospodarnością", nie będzie już zależało wyłącznie od zgody spółki jako pokrzywdzonej strony. Od 1 października 2023 r. każdy wspólnik, akcjonariusz lub udziałowiec danej spółki, a także członek pokrzywdzonej spółdzielni będzie miał możliwość zainicjowania postępowania karnego przeciwko menedżerowi spółki, który naraził spółkę na szkodę. 

Spis treści:

1. Czym jest przestępstwo niegospodarności?
2. Na czym polega przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody? 
3. Aktualizacja przepisów w zakresie działań na szkodę spółki - nowy kodeks karny 2023 r.
4. Możliwość złożenia zawiadomienia do prokuratury przez akcjonariusza spółki o działaniu na jej szkodę
5. Możliwość złożenia zawiadomienia do prokuratury przez udziałowca spółki o działaniu na jej szkodę
6. Jakie będą przysługiwać uprawnienia wspólnikom, akcjonariuszom i udziałowcom pokrzywdzonej spółki lub członkom pokrzywdzonej spółdzielni?

1. Czym jest przestępstwo niegospodarności?

W art. 296 k.k. przewidziane jest przestępstwo nadużycia zaufania, nazywane też niegospodarnością menedżera. Z klasyczną niegospodarnością, o której mowa w art. 296 § 1 k.k. mamy do czynienia w sytuacji, gdy ten kto będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową. 

Omawiane przestępstwo niegospodarności jest ścigane z urzędu, co oznacza, że postępowania karne jest wszczynane i prowadzone przez organy ścigania samodzielnie, tj. organy te nie potrzebują niczyjej zgody ani wniosku o ściganie.

Sprawcą takiego przestępstwa mogą być np.:

• członkowie zarządu spółki kapitałowej;
• dyrektorzy (i ich zastępcy) poszczególnych, wyodrębnionych działów, funkcjonujących w ramach spółki kapitałowej i zatrudnieni w niej w oparciu o umowę o pracę;
• wspólnicy spółki cywilnej;
• syndyk;
• prokurent spółki.

Co istotne, aby można było mówić o popełnieniu przestępstwa, sprawca swoim zachowaniem musi doprowadzić do wyrządzenia szkody po stronie pokrzywdzonego podmiotu w wysokości przekraczającej kwotę 200.000 zł. Zatem zachowanie sprawcy musi doprowadzić do wyrządzenia szkody, inaczej jak w przypadku niegospodarności, o której mowa w art. 296 § 1a k.k. (tzw. „bezszkodowa niegospodarność”).

2. Na czym polega przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody? 

W art. 296 § 1a k.k. ustanowiono typ przestępstwa polegający na sprowadzeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, tj. szkody przekraczającej kwotę 200.000 zł. Typ tego przestępstwa tym się różni od klasycznego przestępstwa niegospodarności, że do popełnienia tego przestępstwa dochodzi już w momencie, gdy sprawca sprowadzi tylko niebezpieczeństwo wyrządzenia takiej szkody, a więc jest to etap poprzedzający powstanie szkody. Wystąpienie takiej szkody musi jawić się jako realne, konkretne i graniczące niemal z pewnością. 

W praktyce narażanie na niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody może być związane z wywołanym z winy menedżera ryzykiem nałożenia na spółkę wysokiej kary pieniężnej przez państwowe organy nadzorcze, takie jak Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Komisja Nadzoru Finansowego czy Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Co istotne, jeśli pokrzywdzonym przestępstwem nie jest Skarb Państwa, to przestępstwo to jest ścigane tylko na wniosek pokrzywdzonego. W przypadkach przestępstw wnioskowych organy postępowania przygotowawczego mogą tylko podjąć czynności zmierzające do zabezpieczenia dowodów przestępstwa, jednak żeby kontynuować postępowanie muszą uzyskać zgodę (wniosek) osoby uprawnionej.

3. Aktualizacja przepisów w zakresie działań na szkodę spółki - nowy kodeks karny 2023 r.

Nowelizacja przepisów w zakresie działań na szkodę spółki w nowym kodeksie karnym dokonała zmiany art. 296 § 4a k.k., a jej istota polega na tym, że od dnia 1 października 2023 r. wniosek o ściganie przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody może złożyć nie tylko pokrzywdzony, ale także:

• wspólnik pokrzywdzonej spółki;
•  akcjonariusz pokrzywdzonej spółki;
• udziałowiec pokrzywdzonej spółki;
• członek pokrzywdzonej spółdzielni. 

Z tego nowego uprawnienia wskazane podmioty będą mogły korzystać także w zakresie przestępstw popełnionych przed dniem 1 października 2023 r., tj. dniem wejścia w życie zmienionego przepisu. 

Celem tej zmiany było rozszerzenie kręgu podmiotów mogących inicjować postępowanie karne pod względem swojego interesu majątkowego w ramach danej struktury organizacyjnej. Choć to nie wspólnicy czy akcjonariusze prowadzą działalność, a spółka, to oczywistym jest, że są zainteresowani jej sytuację majątkową, gdyż ma to bezpośrednie przełożenie m.in. na wartość ich udziałów lub akcji. 

4. Możliwość złożenia zawiadomienia do prokuratury przez akcjonariusza spółki o działaniu na jej szkodę

Wskutek omawianej zmiany każdy akcjonariusz spółki będzie mógł złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa wraz z wnioskiem o ściganie. Liczba posiadanych akcji i ich rodzaj nie będzie miała znaczenia dla skorzystania z tego prawa, wystarczy zatem posiadać tylko jedną akcję spółki.  

5. Możliwość złożenia zawiadomienia do prokuratury przez udziałowca spółki o działaniu na jej szkodę

Podobnie jak w przypadku akcjonariusza liczba posiadanych udziałów w spółce nie ma znaczenia dla możliwości skorzystania z tego prawa. Stąd uprawnionym będzie nawet ten kto posiada jeden udział w spółce i jest mniejszościowym wspólnikiem bez istotnych korporacyjnych możliwości wpływania na pozostałe grono wspólników. 

Podobnie nie ma znaczenia udział w zyskach i stratach wspólnika spółki osobowej, a także jego prawo do reprezentowania spółki lub prowadzenia jej spraw. 

6. Jakie będą przysługiwać uprawnienia wspólnikom, akcjonariuszom i udziałowcom pokrzywdzonej spółki lub członkom pokrzywdzonej spółdzielni?

Co prawda podmiotom tym nie będzie przysługiwał w postępowaniu status strony - pokrzywdzonego, jednak mogą im przysługiwać następujące uprawnienia procesowe:

1) Po pierwsze, jak już wskazano, podmioty te będą mogły zainicjować postępowanie karne poprzez złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa oraz wniosku o ściganie, na tej podstawie organy ścigania będą mogły formalnie wszcząć postępowanie i ustalić okoliczności popełnienia przestępstwa. 

2) Jeśli zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa zostało złożone na piśmie, to organy ścigania zapewne przesłuchają zawiadamiającego w charakterze świadka, a temu podczas tego przesłuchania będzie mógł towarzyszyć pełnomocnik. Oczywiście nie ma przeszkód aby takie zawiadomienie od razu zostało złożone ustnie na przesłuchaniu, wówczas zawiadamiającemu również może towarzyszyć pełnomocnik. 

3) W pewnych przypadkach podmioty te będą mogły uzyskać wgląd do akt sprawy za zgodą prokuratora i przeglądać zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

4) W toku trwającego postępowania podmioty te będą mogły przekazywać organom ścigania wszelkie dowody jakie ich zdaniem przysłużą się do wyjaśnienia sprawy. 

5) Jeśli w skutek złożonego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa prokurator odmówi wszczęcia postępowania karnego, to podmiotom tym będzie przysługiwała możliwość zaskarżenia tej decyzji w drodze zażalenia. Zażalenie będzie przysługiwać także na decyzje prokuratora, który w toku trwającego postępowania umorzy je. Ważne jest w obydwu przypadkach aby wnoszący zażalenie wykazał, że w sutek przestępstwa doszło do naruszenia jego praw.