Zakaz pełnienia funkcji członka zarządu ze względu na przestępstwo (art. 18 § 2 k.s.h.)

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa nie może pełnić funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatora ani prokurenta spółki kapitałowej. Tak stanowi art. 18 § 2 Kodeksu spółek handlowych, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. W artykule wyjaśniam, jakie przestępstwa skutkują tym zakazem, jak długo obowiązuje, czy można go uchylić i jakie konsekwencje grożą za jego naruszenie.

Spis treści:

1. Czym jest zakaz pełnienia funkcji członka zarządu?
2. Art. 18 § 2 Kodeksu spółek handlowych – co dokładnie reguluje?
3. Jakie przestępstwa wykluczają możliwość pełnienia funkcji w zarządzie?
4. Kiedy sąd orzeka zakaz zasiadania w zarządzie spółki?
5. Jak długo obowiązuje zakaz i czy można go uchylić?
6. Czy wpis do KRS ujawnia zakaz pełnienia funkcji w zarządzie?
7. Co może zrobić spółka, jeśli członek zarządu został skazany?
8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach dotyczących zakazu pełnienia funkcji w spółce? 

1. Czym jest zakaz pełnienia funkcji członka zarządu? 

Zakaz pełnienia funkcji członka zarządu to ustawowe ograniczenie, które uniemożliwia określonym osobom zasiadanie w organach spółki. W praktyce oznacza to, że osoby prawomocnie skazane za przestępstwa wskazane w katalogu nie mogą zostać powołane do zarządu ani innych organów spółki. 

Zakaz ten stanowi tzw. negatywną przesłankę powołania – podobnie jak brak pełnej zdolności do czynności prawnych czy ubezwłasnowolnienie. Innymi słowy, brak prawomocnego skazania za określone przestępstwa jest warunkiem koniecznym do objęcia funkcji w organach spółki.

2. Art. 18 § 2 Kodeksu spółek handlowych – co dokładnie reguluje?

Artykuł 18 § 2 k.s.h., stanowi fundament omawianego zakazu. Przepis ten określa zarówno zakres podmiotowy (kogo dotyczy zakaz), jak i zakres przedmiotowy (za jakie czyny zakaz obowiązuje). Zgodnie z brzmieniem art. 18 § 2 k.s.h., członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem spółki kapitałowej nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa.

Ujęcie jest dość szerokie – obejmuje wszystkie kluczowe funkcje w spółkach z o.o. i akcyjnych (a przez odesłania także w spółce partnerskiej i komandytowo-akcyjnej). W praktyce najczęściej mówimy o zakazie zasiadania w zarządzie spółki z o.o. lub spółki akcyjnej, bo to te organy powołuje się najczęściej. 

3. Jakie przestępstwa wykluczają możliwość pełnienia funkcji w zarządzie?

Ustawowy katalog czynów zabronionych, których popełnienie skutkuje zakazem jest ściśle określony w art. 18 § 2 k.s.h. Wymienia on przestępstwa ujęte w Kodeksie spółek handlowych oraz Kodeksie Karnym. Innym słowy, tylko wyroki za te konkretnie przestępstwa powodują automatyczną utratę prawa do zasiadania w zarządzie spółki. 

Przestępstwa określone w Ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych: 

• art. 587 k.s.h. – ogłaszanie nieprawdziwych danych organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji,  
• art. 5871 k.s.h. – naruszenie obowiązków informacyjnych,
• art. 5871 k.s.h – naruszenie obowiązków wobec doradcy rady nadzorczej,
• art. 590 k.s.h. –umożliwienie bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu,
• art. 591 k.s.h. – bezprawne posługiwanie się dokumentem przy walnym zgromadzeniu. 

Przestępstwa określone w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny:

• art. 228 k.k. – sprzedajność pełniącego funkcję publiczną (przyjmowanie korzyści majątkowych),
• art. 229 k.k. – przekupstwo (udzielanie korzyści majątkowych),
• art. 230 k.k. / 231 k.k. – płatna protekcja bierna / płatna protekcja czynna,
• Rozdział XXXIII – Przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 265 k.k. – 269c k.k.),
• Rozdział XXXIV – Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270 k.k. – 277d k.k.),
• Rozdział XXXV –  Przestępstwa przeciwko mieniu – (art. 278 k.k. – 295 k.k.),  
• Rozdział XXXVI – Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym (art. 296 k.k. – 309 k.k.),
• Rozdział XXXVII – Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310 – 316 k.k.).

Wyszczególnione przez ustawodawcę przestępstwa dotyczą przede wszystkim wiarygodności obrotu gospodarczego, finansów, mienia oraz dokumentów. Ich popełnienie podważa zaufanie do danej osoby jako menedżera. Skazanie za inne rodzaje przestępstw (np. za przestępstwo drogowe, bójkę, przestępstwo skarbowe nieujęte w powyższych kategoriach itp.) co do zasady nie wyklucza możliwości pełnienia funkcji w zarządzie na podstawie art. 18 § 2 k.s.h. 

Uwaga: Niezależnie od automatycznego zakazu z k.s.h., sąd może w pewnych sytuacjach osobno orzec zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych – o tym w kolejnym punkcie. 

4. Kiedy sąd orzeka zakaz zasiadania w zarządzie spółki? 

Warto rozróżnić dwie sytuacje: (1) ustawowy zakaz wynikający wprost z art. 18 § 2 k.s.h., który działa automatycznie przy skazaniu za wymienione przestępstwa, oraz (2) zakaz orzeczony przez sąd jako środek karny. Ten drugi przypadek reguluje Kodeks karny na podstawie którego sąd w ramach środka karnego może obok kary podstawowej orzec zakaz zajmowania określonych stanowisk, wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli popełniony czyn to uzasadnia (art. 41 § 1 k.k.). 

Orzeczenie takiego zakazu może nastąpić jako dodatkowa sankcja przy wyroku skazującym za przestępstwo – szczególnie gdy zostało ono popełnione w związku z pełnieniem funkcji lub przy nadużyciu uprawnień.

Przykładowo, jeżeli członek zarządu popełni przestępstwo nieobjęte katalogiem z art. 18 § 2 k.s.h. (np. spowoduje katastrofę w zakładzie przez zaniedbanie lub dopuści się poważnego naruszenia bezpieczeństwa pracowników), sąd może uznać, że dla ochrony porządku prawnego należy zakazać mu pełnienia funkcji kierowniczych przez określony czas. Zakaz orzekany w tym trybie może trwać od 1 roku do nawet 15 lat. W praktyce większość sytuacji wykluczenia z zarządu odbywa się jednak automatycznie na podstawie art. 18 k.s.h. przy skazaniu za tam wymienione przestępstwa – wtedy osobne orzeczenie sądu o zakazie nie jest potrzebne, bo wynika z mocy prawa. 

5. Jak długo obowiązuje zakaz i czy można go uchylić? 

Zakaz wynikający z art. 18 § 2 k.s.h. nie jest dożywotni – ustawodawca przewidział, że po pewnym czasie skazany może odzyskać prawo do pełnienia funkcji. Zgodnie z art. 18 § 3 k.s.h. ustawowy zakaz obowiązuje przez 5 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego. Po tym czasie, ograniczenie co do zasady wygasa, a dana osoba znów może zostać powołana do zarządu (o ile nie została ponownie skazana za inne przestępstwo z katalogu).

Istnieje jednak dodatkowe zastrzeżenie: zakaz nie może skończyć się wcześniej niż 3 lata od zakończenia odbywania kary. Innymi słowy, jeżeli ktoś odbywał karę pozbawienia wolności lub inną długotrwałą karę, to 5-letni okres biegnie równolegle, ale musi minąć przynajmniej trzy lata od jej zakończenia. Takie rozwiązanie ma zapobiec sytuacji, w której wieloletnie pozbawienie wolności sprawcy skończyłoby się tuż przed wygaśnięciem zakazu. Dla osób z wyrokami warunkowo zawieszonymi ten wymóg nie ma znaczenia, ale dla skazanych odbywających wieloletnie kary pozbawienia wolności, zakaz może potrwać nieco dłużej niż 5 lat od wyroku (tak, by minęły 3 lata od wyjścia na wolność). 

Co ważne, zakaz w pewnych sytuacjach można skrócić lub uchylić. Przede wszystkim, jeżeli dojdzie do zatarcia skazania wcześniej niż po 5 latach, zakaz odpada z mocy prawa razem z usunięciem wpisu o skazaniu z rejestru karnego. 

Druga możliwość to specjalny wniosek do sądu. Artykuł 18 § 4 k.s.h., przewiduje, że osoba skazana za przestępstwo wymienione w § 2, lecz popełnione nieumyślnie, może zwrócić się do sądu, który ją skazał, o zwolnienie z zakazu lub skrócenie czasu jego trwania. Taki wniosek należy złożyć w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku. Sąd może uwzględnić wniosek i pozwolić skazanemu nadal pełnić funkcje w spółce pomimo wyroku, jeśli uzna to za uzasadnione okolicznościami.  

Dodatkowo warto wspomnieć o zakazach orzekanych indywidualnie przez sąd (o których była mowa w poprzednim punkcie) – te mają długość wskazaną przez sąd w wyroku (np. 3 lata, 10 lat), a ich skrócenie może nastąpić na zasadach kodeksu karnego (skazany może po upływie połowy okresu zakazu wnosić o darowanie reszty kary). 

Podsumowując, zakaz pełnienia funkcji członka zarządu trwa 5 lat od wyroku skazującego (chyba że wyrok zostanie wcześniej zatarty). Możliwe jest jego skrócenie lub uchylenie w wyjątkowych sytuacjach – przede wszystkim, gdy przestępstwo było nieumyślne i sąd zwolni skazanego z zakazu. Po upływie przewidzianego czasu albo po uzyskaniu zwolnienia, następuje przywrócenie prawa do pełnienia funkcji członka zarządu i taka osoba znów może legalnie zostać powołana do organów spółki. 

6. Czy wpis do KRS ujawnia zakaz pełnienia funkcji w zarządzie? 

Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) jest oficjalnym rejestrem, gdzie wpisuje się m.in. skład zarządu spółki. Nasuwają się więc pytania: czy w KRS można sprawdzić, że dana osoba ma zakaz? Czy rejestr ostrzega przed powołaniem skazanej osoby? W obecnym stanie prawnym wpis do KRS nie zawiera informacji o zakazie wprost – nie ma rubryki, w której zaznacza się, że ktoś podlega art. 18 § 2 k.s.h. KRS ujawnia jedynie, kto jest członkiem zarządu; nie podaje powodów, dla których ktoś nie mógłby nim być. 

Rejestr pełni jednak rolę strażnika legalności w ten sposób, że wymaga od zgłaszanych członków zarządu złożenia oświadczenia o spełnieniu wymogów ustawowych (w tym o byciu niekaranym za stosowne przestępstwa). Sąd rejestrowy może odmówić wpisu danej osoby, jeśli poweźmie informację, że jest ona skazana i objęta zakazem. W praktyce bywa z tym różnie – dawniej KRS opierał się głównie na oświadczeniach i nie zawsze weryfikował dane z rejestru karnego. Obecnie, coraz częściej rejestr współpracuje z bazą KRK (Krajowego Rejestru Karnego) lub otrzymuje sygnały od zainteresowanych podmiotów, co pozwala mu wyłapać nieuprawnione osoby. 

Przykład: Przedsiębiorca Adam Nowak w 2022 r. został skazany za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów i inne. (karuzela vatowska). Mimo tego, zarejestrował spółkę „X” i wpisał swoją osobę na stanowisku Prezesa Zarządu. KRS nie mając wiedzy o wydanym względem Adama Nowaka wyroku, przyjął wniosek. Gdy jednak rok później Adam Nowak próbował zarejestrować spółkę „Y” i również wpisać siebie do zarządu, sąd rejestrowy odmówił mu z uwagi na wcześniejszą karalność. Okazało się, że jego wyrok (przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów) podpadał pod art. 18 § 2 k.s.h., więc KRS odmówił wpisania takiej osoby jako prezesa. W efekcie przedsiębiorca musiał ustanowić innego prezesa lub poczekać na zatarcie skazania. 

Skoro zatem wpis w KRS nie daje pewności co do braku zakazu, przed powołaniem nowego członka zarządu, warto samodzielnie to zweryfikować. Pamiętajmy, że odpowiedzialność za powołanie osoby niespełniającej wymogów formalnych ponosi spółka i organy dokonujące wyboru.  

Najprostszym sposobem jest poproszenie kandydata o przedłożenie aktualnego zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego. Taki dokument pokazuje, czy osoba figuruje jako skazana w rejestrze karnym. Brak wpisów oznacza, że jest niekarana (przynajmniej na terenie Polski) i nie ma względem niej orzeczonego zakazu. Jeśli jednak są wpisy, należy sprawdzić, za jakie przestępstwa skazano daną osobę. Pamiętaj! Nie każdy wpis będzie równoznaczny z zakazem. W przypadku przestępstw wymienionych w art. 18 § 2 k.s.h. – powołanie jej do zarządu będzie niedopuszczalne. 

Niezależnie od formalnego zaświadczenia, warto odebrać od przyszłego członka zarządu pisemne oświadczenie, że spełnia on wymogi z art. 18 k.s.h., czyli m.in., że nie był skazany za żadne z przestępstw skutkujących zakazem. Takie oświadczenie i tak jest wymagane przy zgłoszeniu do KRS, ale wcześniejsze jego uzyskanie wewnątrz spółki zwiększa bezpieczeństwo i ewentualnie pozwala pociągnąć do odpowiedzialności osobę, która złożyłaby fałszywe zapewnienie. 

Choć informacje o wyrokach są chronione, pewne dane mogą być publiczne. Jeśli skazanie dotyczyło głośnej sprawy gospodarczej, można natrafić na wzmianki w mediach lub opublikowane orzeczenia sądowe. Oczywiście podstawą powinna być oficjalna informacja z rejestru karnego, ale dodatkowe sprawdzenie np. w wyszukiwarce internetowej nazwiska kandydata może ujawnić istotne informacje. 

Jeśli kandydat do zarządu był karany za granicą, polskie zaświadczenie o niekaralności tego nie wykaże. Wówczas należy poprosić o odpowiedni dokument z kraju pochodzenia lub oświadczenie obejmujące także zagraniczne wyroki. Pamiętaj jednak, że art. 18 k.s.h., dotyczy wyroków wydanych przez polskie sądy – z ostrożności możesz jednak sprawdzić kryminalną historię swojego kandydata także za granicą. 

7. Co może zrobić spółka, jeśli członek zarządu został skazany za czyn wymieniony w art. 18 § 2 k.s.h.? 

Spółka w obliczu skazania członka zarządu powinna działać szybko i zdecydowanie. W pierwszej kolejności należy odsunąć skazanego od pełnienia funkcji, zadbać o formalne odwołanie i wykreślenie z rejestru oraz o powołanie odpowiednich nowych osób. Zwlekanie lub ignorowanie problemu może narazić spółkę na konsekwencje (nieważność działań, interwencję sądu, paraliż decyzyjny). Warto mieć procedury na taką ewentualność bądź poradzić się w tej sytuacji eksperta.  

8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w sprawach dotyczących zakazu pełnienia funkcji w spółce? 

Problemy związane z zakazem pełnienia funkcji członka zarządu łączą w sobie elementy prawa handlowego i prawa karnego. Nasza kancelaria posiada doświadczenie w obu tych obszarach, dzięki czemu możemy kompleksowo wesprzeć przedsiębiorców i organy spółek w sytuacjach kryzysowych tego rodzaju.

Jeżeli masz w spółce sytuację związaną z zakazem pełnienia funkcji w zarządzie – czy to prewencyjnie (chcesz sprawdzić kandydata), czy już po fakcie (członek zarządu skazany za przestępstwo) albo zamierzasz kandydować do organów spółki, ale toczy się względem Ciebie postępowanie sądowe – jesteśmy w stanie Ci pomóc. W przystępny sposób wyjaśnimy Twoje opcje prawne i profesjonalnie przeprowadzimy Cię przez cały proces tak, abyś z tej sytuacji wyszedł obronną ręką.