Dozór elektroniczny w sprawach karnych - kiedy można skorzystać i jak działa?

Pobyt w zakładzie karnym nie zawsze jest jedyną drogą do wykonania kary. Coraz częściej skazani korzystają z rozwiązania, które pozwala odbywać ją w domu – pod stałą kontrolą, w ramach systemu dozoru elektronicznego. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest dozór elektroniczny, kto i kiedy może z niego skorzystać, jakie warunki należy spełnić oraz jak skutecznie przygotować wniosek o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Spis treści:

1. Czym jest dozór elektroniczny w postępowaniu karnym? Podstawowe informacje.
2. W jakich sytuacjach można skorzystać z dozoru elektronicznego?
3. Kto może ubiegać się o dozór elektroniczny i jakie są warunki? 
4. Jak złożyć wniosek o dozór elektroniczny? Procedura krok po kroku.
5. Jak działa system dozoru elektronicznego? Opaska i monitoring.
6. Jakie są ograniczenia i obowiązki podczas dozoru elektronicznego?
7. Ile trwa dozór elektroniczny i czy można go przedłużyć?
8. Co grozi za naruszenie zasad dozoru elektronicznego? 

1. Czym jest dozór elektroniczny w postępowaniu karnym? Podstawowe informacje

Dozór elektroniczny to nowoczesna forma wykonywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym. W praktyce oznacza to, że skazany może odbywać karę w miejscu zamieszkania, z zachowaniem ustalonych przez sąd reguł i pod ścisłym nadzorem elektronicznym. Dzięki takiemu rozwiązaniu skazany może pozostać w kontakcie z rodziną, kontynuować pracę, naukę czy leczenie, a jednocześnie realizować cele orzeczonej kary w sposób kontrolowany i bezpieczny dla społeczeństwa.

W systemie dozoru elektronicznego można kontrolować:

1. Przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym miejscu (dozór stacjonarny);
2. Bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny);
3. Zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd (dozór zbliżeniowy).

Należy jednak pamiętać, że to sąd penitencjarny lub komisja penitencjarna określa przedziały czasu w ciągu doby oraz w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo oddalić się z miejsca stałego pobytu lub innego wyznaczonego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie. Dozoru elektronicznego nie można mylić z dozorem policyjnym, który jest stosowany na etapie postępowania przygotowawczego i sądowego celem zabezpieczenia prawidłowego toku tych postępowań. 

2. W jakich sytuacjach można skorzystać z dozoru elektronicznego? 

Nie każdy skazany może liczyć na możliwość odbycia kary pozbawienia wolności w domu. Dozór elektroniczny stanowi formę wykonywania kary pozbawienia wolności przeznaczoną dla osób, wobec których izolacja więzienna nie jest niezbędna do osiągnięcia celów kary. Potocznie nazywany jest on często „bransoletą”. Warto podkreślić, że dozór elektroniczny może zostać zastosowany także wobec osób, które rozpoczęły już odbywanie kary w zakładzie karnym – wówczas decyzję podejmuje komisja penitencjarna.

W praktyce oznacza to, że z systemu dozoru elektronicznego mogą skorzystać skazani, którzy rokują pozytywnie, a więc przestrzegają prawa, utrzymują więzi rodzinne, mają stałe miejsce zamieszkania i są w stanie wykonywać obowiązki wynikające z orzeczenia sądu.

Należy mieć na uwadze, że zezwolenie na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, wobec skazanego, który nie przebywa jeszcze w zakładzie karny, może zostać udzielone tylko wówczas, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:

• orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy, albo wobec skazanego orzeczono karę w wymiarze niższym niż 3 lata, z czego do odbycia pozostało mu nie więcej niż 6 miesięcy,
• skazany nie jest recydywistą wielokrotnym w rozumieniu art. 64 § 2 Kodeksu karnego, nie działał w zorganizowanej grupie przestępczej ani nie uczynił sobie z popełniania przestępstw stałego źródła dochodu,
• istnieją warunki techniczne umożliwiające montaż urządzeń i zapewniające stabilny nadzór,
• odbywanie kary w tym systemie jest wystarczające do osiągnięcia celów kary,
• skazany posiada określone miejsce stałego pobytu oraz zgodę dorosłych współmieszkańców.

3. Kto może ubiegać się o dozór elektroniczny i jakie są warunki?

O możliwość odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego mogą ubiegać się wyłącznie osoby spełniające szereg warunków określonych w Kodeksie karnym wykonawczym, z których najważniejsze zostały wskazane powyżej.

Dozór elektroniczny może zostać zastosowany również wobec osób już odbywających karę pozbawienia wolności – o ile ich dotychczasowa postawa i zachowanie w zakładzie karnym pozwalają pozytywnie ocenić szanse powodzenia odbywania kary w warunkach wolnościowych.

Ustawodawca przewidział także możliwość odmowy udzielenia zezwolenia lub pozostawienia wniosku bez rozpoznania, jeżeli na przeszkodzie jego realizacji stoją warunki techniczne – na przykład brak zasięgu urządzeń lub problemy z dostępem do energii elektrycznej w miejscu zamieszkania skazanego.

4. Jak złożyć wniosek o dozór elektroniczny? Procedura krok po kroku.

Zastosowanie systemu dozoru elektronicznego nie następuje automatycznie – konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego. To od jego treści, uzasadnienia i kompletności zależy, czy sąd penitencjarny wyrazi zgodę na wykonywanie kary w tym systemie.

Wniosek składa się na piśmie do sądu penitencjarnego, którym jest sąd okręgowy właściwy dla miejsca pobytu skazanego. Jeżeli skazany przebywa już w zakładzie karnym, właściwym organem może być również komisja penitencjarna działająca w tym zakładzie.

Wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego mogą złożyć:

• skazany lub jego obrońca,
• prokurator,
• kurator zawodowy,
• dyrektor zakładu karnego.

Przed wydaniem postanowienia o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego, sąd penitencjarny wysłuchuje skazanego, jego obrońcę oraz sądowego kuratora zawodowego.

Sąd penitencjarny wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku w terminie 30 dni od dnia jego wpływu. Na postanowienie sądu odmawiające udzielenia zezwolenia przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego, który powinien rozpoznać sprawę nie później niż w terminie 7 dni od dnia wpływu zażalenia wraz z aktami sprawy.

W przypadku negatywnej decyzji, ponowny wniosek o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego można złożyć po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie.

Warto pamiętać, że złożenie wniosku o dozór elektroniczny nie wstrzymuje wykonania kary. Oznacza to, że skazany, który chce złożyć wniosek przed rozpoczęciem odbywania kary, powinien równocześnie złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania kary pozbawienia wolności – do czasu rozpoznania sprawy przez sąd penitencjarny.

5. Jak działa system dozoru elektronicznego? Opaska i monitoring

Działanie systemu dozoru elektronicznego opiera się na nowoczesnych urządzeniach monitorujących oraz stałej łączności z centralą nadzoru, dzięki czemu sąd i kurator mogą mieć pełen obraz tego, czy skazany przestrzega ustalonych zasad.

Podstawowym elementem systemu jest nadajnik, potocznie nazywany „bransoletką” lub „opaską”. Zakłada się go na kostkę lub nadgarstek skazanego – w miejscu, które uniemożliwia jego samodzielne zdjęcie. Nadajnik komunikuje się z rejestratorem stacjonarnym, zainstalowanym w miejscu odbywania kary, zazwyczaj w domu lub mieszkaniu skazanego. Rejestrator natomiast łączy się z centralą monitorowania, gdzie przez całą dobę analizowane są dane o lokalizacji i aktywności osoby objętej dozorem.

Dzięki tej technologii system na bieżąco rejestruje każdą próbę manipulacji przy urządzeniu, nieobecność w miejscu dozoru czy przekroczenie dozwolonego czasu poza domem. W razie naruszenia zasad, automatycznie wysyłany jest sygnał do operatora, który informuje o tym kuratora oraz prezesa sądu lub sędziego penitencjarnego.

Przed rozpoczęciem wykonywania kary dokonuje się montażu dozoru elektronicznego – czyli instalacji nadajnika, rejestratora i konfiguracji systemu. Wcześniej przeprowadza się tzw. pomiary do dozoru elektronicznego, które pozwalają ocenić, czy w danym miejscu istnieją warunki techniczne do nadzoru.

Zasięg urządzeń ustalany jest indywidualnie – w praktyce obejmuje obszar mieszkania i najbliższego otoczenia, przy czym margines błędu może wynosić od kilku do kilkunastu metrów, zależnie od warunków technicznych.

6. Jakie są ograniczenia i obowiązki podczas dozoru elektronicznego?

Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego daje skazanemu znaczną swobodę, jednak wiąże się z określonymi obowiązkami i ograniczeniami, które sąd może na niego nałożyć.

Skazany ma m.in. obowiązek:

• odbierać połączenia przychodzące z rejestratora stacjonarnego,
• umożliwić sądowemu kuratorowi zawodowemu wejście do mieszkania lub innej nieruchomości, w której zainstalowano rejestrator,
• udzielać wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary,
• stawiać się na wezwania sądu lub kuratora.

W uzasadnionych przypadkach sąd penitencjarny może nałożyć na skazanego dodatkowe obowiązki, np.

• poddania się terapii uzależnień,
• wykonywania pracy zarobkowej lub jej poszukiwania,
• uczestnictwa w zajęciach resocjalizacyjnych.

7. Ile trwa dozór elektroniczny i czy można go przedłużyć? 

Kara odbywana w systemie dozoru elektronicznego trwa przez cały okres wskazany w orzeczeniu sądu i zostaje uznana za wykonaną z dniem zakończenia wykonywania dozoru, o ile wcześniej nie zostanie uchylone zezwolenie na jej odbywanie w tym systemie.

W praktyce oznacza to, że jeżeli skazany przestrzega wszystkich zasad dozoru i nie dopuszcza się naruszeń, odbywa karę w SDE aż do jej całkowitego zakończenia – bez możliwości wcześniejszego przedłużenia lub skrócenia, chyba że nastąpi uchylenie zezwolenia przez sąd penitencjarny.

8. Co grozi za naruszenie zasad dozoru elektronicznego? 

Sąd penitencjarny uchyli zezwolenie na odbywanie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli:

1. Skazany naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, albo uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych obowiązków nałożonych w ramach środka karnego, środka kompensacyjnego bądź przepadku;
2. Skazany, został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonywaniem kary w innej sprawie;
3. Skazanemu, któremu udzielono zezwolenia na czasowe opuszczenie miejsca odbywania kary (na okres nieprzekraczający jednorazowo 7 dni), nie powrócił w wyznaczonym terminie do miejsca wykonywania dozoru.

Konsekwencją uchylenia dozoru jest niezwłoczne zatrzymanie skazanego i doprowadzenie zakładu karnego w celu dalszego odbywania kary pozbawienia wolności. Dodatkowo, skazany, wobec którego uchylono zgodę na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego, nie może ponownie uzyskać zezwolenia na odbycie kary w tym systemie.