Nowe przepisy lombardowe: Odpowiedzialność karna i administracyjna – kompleksowy przewodnik.

Z dniem 7 stycznia 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej (dalej „Ustawa”), którą spokojnie można nazwać rewolucyjną. Dlaczego? Ustawa zmienia bardzo wiele i istotnie zmienia zasady prowadzenia lombardu. Klienci lombardów otrzymali nowe uprawnienia i lepszą ochronę prawną, ale z drugiej strony ucierpieli przedsiębiorcy prowadzący lombard, na których zostały nałożone nowe i bardziej wymagające obowiązki oraz surowsza odpowiedzialność karna i administracyjna.  

Kluczowe są tutaj dwie daty:

• 7 stycznia 2024 r. - Ustawa wchodzi w życie: od tego dnia wszystkie działające już lombardy mają obowiązek dostosować swoją działalności do wymogów Ustawy, w tym co do formy prowadzenia lombardu w postaci spółki kapitałowej; lombardy zostają objęte obowiązkami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która nadaje im status tzw. instytucji obowiązanej.
• 7 lipca 2024 r.  - do tego dnia wszystkie działające już lombardy mają obowiązek dokonać wpisu do rejestru prowadzonego przez Komisje Nadzoru Finansowego lub co najmniej złożyć wniosek o wpis, w innym wypadku muszą zaprzestać działalności.  

 Spis treści:

1. Wprowadzenie nowej ustawy lombardowej.
2. Kto ponosi odpowiedzialność karną i administracyjną z tytułu nowej ustawy lombardowej?
3. Odpowiedzialność karna z tytułu nowej ustawy lombardowej– reklama oraz sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia.
4. Odpowiedzialność karna i administracyjna na podstawie nowej ustawy lombardowej – wpis do rejestru KNF oraz ustawa o AML.
   4.1. Obowiązkowy wpis do rejestru KNF.
   4.2. Lombard jako instytucja obowiązana w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML, ang. Anti Money Laundering).
5. Odpowiedzialność karna z tytułu nowej ustawy lombardowej.
6. Odpowiedzialność administracyjna z tytułu nowej ustawy lombardowej.
7. Podsumowanie dotyczące odpowiedzialności karnej i administracyjnej karnej w nowej ustawie lombardowej.

1. Wprowadzenie nowej ustawy lombardowej.

Ustawodawca zauważył, że z kiedyś dość prostego modelu biznesowego polegającego na udzieleniu pożyczki pod zastaw rzeczy, wynika istotne ryzyko prania pieniędzy, nie mniejsze niż w przypadku firm pożyczkowych czy kantorów. Istotną motywacją zmian było również zauważanie, że po 10 latach obowiązywania ustawy o kredycie konsumenckim, którą lombardy miały obowiązek stosować, ustawa ta była sprawnie omijana i nieskuteczna. Stąd stworzono regulacje odnoszącą się wprost do lombardów, która ma nie pozwolić lombardom uciec od obowiązków, które nałożono na nie wiele lat temu.  

Czy lombardom się to opłaciło? Uważam, że tak, co potwierdza choćby zakres i rygory przepisów karnych ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim względem nowej Ustawy o konsumenckiej pożyczce lombardowej. Na ich tle lombardy wypadają zdecydowanie lepiej. Na przykład zarówno instytucja pożyczkowa jak i lombard na mocy obydwu tych ustaw mają obowiązek wpisu do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez KNF. W przypadku instytucji pożyczkowej prowadzenie działalności bez wymaganego wpisu rodzi odpowiedzialność karną zagrożoną grzywną do 500 tys. zł i karą pozbawienia wolności do 2 lat, a więc czyn ten jest przestępstwem, natomiast w przypadku lombardów ten sam czyn jest zagrożony tylko grzywną do 500 tys. zł i jest wykroczeniem. Lombardy nie są również objęte rygorami tajemnicy bankowej. 

Jednak czy to powoduje, że lombardy pod rządami Ustawy będą mieć lekko, łatwo i przyjemnie? Zdecydowanie nie. Spójrzmy na dwie grupy zmian, które istotnie zmieniają rzeczywistość prowadzących lombard na wielu płaszczyznach, a przez to istotnie zwiększają zakres odpowiedzialności karnej i finansowej osób prowadzących lombard. 

W pierwszej kolejności istotnie zmieniono warunki prowadzenia działalności lombardowej, tj. warunki dotyczące reklamowania działalności lombardowej oraz zbywania zabezpieczenia wykonania umowy pożyczki.  
Po drugie nowe obowiązki nałożone na lombardy wynikają z większej kontroli jakiej zostanie poddana ich działalność – obowiązek wpisu działalności lombardowej do rejestru prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego oraz objęcie lombardów obowiązkami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i przeciwdziałaniu terroryzmu.  

2. Kto ponosi odpowiedzialność karną i administracyjną z tytułu nowej ustawy lombardowej?

Od 7 stycznia 2024 r. lombardy będą mogły działać tylko w formie sp. z o.o. (minimalny kapitał 50.000 zł) lub spółki akcyjnej.  
Zatem to zarządy i rady nadzorcze tych spółek będą ponosiły odpowiedzialność karną i administracyjną za przestrzeganie nowych zasad prowadzenia lombardów. Szczególnie w tym zakresie narażony będzie zarząd spółki. Co prawda odpowiedzialność ta nie ma charakteru odpowiedzialności zbiorowej, ale to zarząd jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacje, zatem do niego należy większość kompetencji w spółce. Stąd członkowie zarządu muszą liczyć się z nowymi ryzykami karnymi i administracyjnymi, które będą zaostrzały ich odpowiedzialność w następującym zakresie: 

Naruszenie ustawy o konsumenckiej pożyczce lombardowej:

• Grzywna do wysokości 500.000 zł 

Naruszenie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu:

• kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat
• administracyjna kara pieniężna do wysokości 1.000.000 euro.

Co istotne, art. 36 Ustawy zaostrza wymogi m.in. w stosunku do członków zarządów, rad nadzorczych i prokurentów spółek prowadzących działalność lombardową. Przepis ten wskazuje, że nie mogą być powołani do pełnienia tych funkcji osoby prawomocnie skazane za jakiekolwiek przestępstwo skarbowe zawarte w Kodeksie karnym skarbowym. Przepis ten znacząco rozszerza katalog określony w art. 18 § 2 k.s.h., który stosuje się ogólnie do wszystkich spółek kapitałowych i dotyczy tylko wybranych przestępstw z Kodeksu karnego.  

3. Odpowiedzialność karna z tytułu nowej ustawy lombardowej– reklama oraz sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia.  

W art. 44 ustawy przewidziano obowiązek związany z warunkami reklamy. Jak stanowi art. 44 Ustawy przedsiębiorca wykonujący działalność lombardową jest obowiązany umieszczać w reklamie komunikat wyraźnie wskazujący na wykonywanie działalności lombardowej. Obowiązek ten ma na celu wyraźne wyodrębnienie działających na rynku lombardów, co ma zapobiec ukrywaniu działalności lombardowej pod płaszczem innej działalności. Do tego obowiązku określony został przepis karny w art. 46 ustawy. Za naruszenie tego obowiązku przewidziano karę grzywny do 50.000 zł.

Nowa Ustawa wprowadza wymóg sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego w drodze aukcji elektronicznej, kierowanej do nieograniczonego kręgu podmiotów, chyba że wartość pożyczki nie przekracza 500 zł (art. 27 ust. 1 Ustawy). Jeśli natomiast przedmiot ten nie zostanie sprzedany w pierwszym terminie aukcji, to należy wystawić go na drugą aukcję w terminie od 14 do 30 dni od dnia zakończenia pierwszej aukcji (art. 31 ust. 1 Ustawy). Przepis karny dotyczący tego obowiązku znajduje się w art. 47 ustawy. Za naruszenie tego przepisu może być wymierzona kara w postaci grzywny do 100.000 zł.
 
W art. 29 i 32 Ustawy uregulowano zasady ustalenia ceny wywoławczej przedmiotu zabezpieczenia pożyczki. Podstawową zasadą jest ustalenie tej ceny jako równej szacunkowej wartości tego przedmiotu ustalonej w umowie. W drugiej aukcji cena ta nie może być niższa niż 90% ceny wywoławczej. Przepis karny sankcjonujący naruszenie tego obowiązku znajduje się w art. 48 ustawy. Za naruszenie tego przepisu może być wymierzona kara w postaci grzywny do 100.000 zł.
 
Po sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombard ma obowiązek rozliczyć się z nadwyżki uzyskanej kwoty sprzedaży, która przekracza kwotę do spłaty pożyczki. Co istotne lombard będzie mógł zachować nie więcej niż 20% tej nadwyżki na pokrycie kosztów związanych z przechowaniem i sprzedażą takiej rzeczy. Przepis karny odnoszący się do naruszenia tego obowiązku znajduje się w art. 49 ustawy. Za naruszenie tego przepisu może być wymierzona kara w postaci grzywny do 100.000 zł.

4. Odpowiedzialność karna i administracyjna na podstawie nowej ustawy lombardowej – wpis do rejestru KNF oraz ustawa o AML. 

4.1. Obowiązkowy wpis do rejestru KNF. 

Ustawa wprowadza obowiązek dokonania wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową. Rejestr ten prowadzi Komisja Nadzoru Finansowego.  
Obecnie takich podmiotów wpisanych do rejestru jest…69. Przepisy przejściowe Ustawy (art. 57) dają wszystkim lombardom termin 6 miesięcy od dnia jej wejścia w życie (termin upływa 7 lipca 2024 r.) na dokonanie wpisu do rejestru. Do tego czasu mogą nadal prowadzić działalność bez dokonania wpisu. Jeśli po tym czasie nie zostaną wpisani do rejestru lub co najmniej nie złożoną takiego wniosku o wpis i nie dostosują swojej działalności do wymogów Ustawy to mogą zapłacić grzywnę w wysokości nawet do 500.000 zł.  

4.2. Lombard jako instytucja obowiązana w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML, ang. Anti Money Laundering).  

Najistotniejsza zmiana dotycząca działalności lombardów sprowadza się do objęcia lombardów obowiązkami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, które nadają lombardom status tzw. instytucji obowiązanej. Już od dnia wejścia w życie Ustawy, a więc od 7 stycznia 2024 r., lombardy zostały obciążone dodatkowymi obowiązkami wynikającymi z tej ustawy, a przez to znacznie surowszą odpowiedzialnością niż ta, która wynika z wyżej omówionych przepisów. 

W związku z tym lombardy będą musiały opracować i wdrożyć kompleksowy system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, na który składają się następujące obowiązki:

• Wdrożenie wewnętrznej procedury (polityka AML) w zakresie m.in. oceny i zarządzania ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, zasad rozpoznawania i minimalizowania tego ryzyka oraz wykonywania obowiązków informacyjnych wobec organów państwa;
• Wyznaczenie spośród członków zarządu osobę odpowiedzialną za opracowanie i wdrożenie obowiązków w zakresie AML;
• Wyznaczenie w spółce odpowiedniej kardy kierowniczej odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków w zakresie AML (compliance oficer);
• Przeszkolenie personelu spółki w zakresie obowiązków związanych z AML, a w tym w zakresie oceny i zgłaszania wszelkich rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń do wyznaczonej w spółce kadry. 

Dla lombardów szczególnie istotnym obowiązkiem będzie weryfikacja czy przedmioty oddawane jako zabezpieczenie spłaty pożyczki nie pochodzą z przestępstwa lub są z nim związane. Obowiązek ten będzie dotyczył nie tylko przestępstw prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, ale wszelkich przestępstw (np. kradzież, przywłaszczenie, paserstwo), w tym przestępstw skarbowych (np. paserstwo celne). W takim wypadku lombard będzie musiał niezwłocznie zawiadomić prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa związanego z tą rzeczą. 

Naruszenie powyższych obowiązków może być bardzo dotkliwe zarówno karnie jak i finansowo. 

5. Odpowiedzialność karna z tytułu nowej ustawy lombardowej.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że działający w imieniu i na rzecz lombardu (nie koniecznie członek zarządu spółki, ale np. oficer compliance) może ponieść odpowiedzialność karną zagrożoną karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat za następujące naruszenia:

• brak przekazania organom państwowym (m.in. Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej) informacji o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz o podejrzeniu, że określona transakcja lub wartości majątkowe będące przedmiotem tej transakcji mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu,
• przekazanie organom państwowym nieprawdziwych danych dotyczących transakcji, rachunków lub osób lub zatajenie tych danych,
• ujawnienie osobom nieuprawnionym, posiadaczom rachunku lub osobom, których transakcja dotyczy, informacji zgromadzonych zgodnie z obowiązkami ustawowymi lub poprzez wykorzystanie informacji niezgodnie z ustawą.

6. Odpowiedzialność administracyjna z tytułu nowej ustawy lombardowej  

Równie dotkliwa może okazać się administracyjna kara pieniężna, która może osiągnąć wysokość nawet do 1.000.000 euro, a więc w przeliczeniu na złotówki ok 4.300.000 zł. Co istotne kary te mogą zostać nałożone również na osoby wchodzące w skład zarządu spółki prowadzącej lombard. Kary te mogą być nakładane właściwe za wszelkie naruszenia ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, które szczegółowo określono w art. 147 – 149 tej ustawy, tj. za tzw. delikty administracyjne. Dla przykładu takim deliktem jest:

• brak wyznaczenia członka zarządu lub oficera compliance odpowiedzialnych za wdrożenie i wykonywanie w spółce obowiązków w zakresie AML,
• brak opracowania procedury identyfikacji i oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszącej się do działalności lombardu,
• przeprowadzenie transakcji z użyciem rzeczy oddanej na zabezpieczenie spłaty pożyczki pomimo powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że rzecz ta pochodzi z przestępstwa lub jest z nim związana. 

7. Podsumowanie dotyczące odpowiedzialności karnej i administracyjnej karnej w nowej ustawie lombardowej

Nowa ustawa lombardowa rodzi duże ryzyka w zakresie różnych form odpowiedzialności represyjnej: odpowiedzialności karnej gospodarczej i odpowiedzialności administracyjnej karnej, w których to sprawach warto skonsultować się z adwokatem.