Warunkowe zawieszenie wykonania kary: na czym polega? W jakich sytuacjach przysługuje i kiedy można się o nie starać?

Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest jedną z najbardziej znanych instytucji prawa karnego, która realnie pozwala na uniknięcie bezwzględnego pozbawienia wolności, a przy tym daje drugą szansę skazanemu na życie w zgodzie z prawem. W 2020 roku doszło do zawieszenia aż 41 974 kar pozbawienia wolności. We wpisie krok po kroku wyjaśniamy czym jest warunkowe zawieszenie wykonania kary, kiedy może być ono zastosowane oraz z jakimi obowiązkami się wiąże.

Spis treści:

1. Czym jest warunkowe zawieszenie wykonania kary? Podstawy prawne.
2. W jakich sytuacjach sąd może zastosować warunkowe zawieszenie kary? 
3. Jakie są warunki uzyskania warunkowego zawieszenia wykonania kary?
4. Okres próby przy warunkowym zawieszeniu – definicja i czas trwania.
5. Obowiązki skazanego w okresie próby – dozór kuratora i inne ograniczenia.
6. Kiedy może dojść do cofnięcia warunkowego zawieszenia wykonania kary? 
7. Czy można uzyskać warunkowe zawieszenie przy drugiej karze? 
8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w uzyskaniu warunkowego zawieszenia kary? 

1. Czym jest warunkowe zawieszenie wykonania kary? Podstawy prawne.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary to jedna z kluczowych instytucji prawa karnego, której celem jest odstąpienie od bezwzględnego wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy, który rokuje, że w przyszłości będzie przestrzegał porządku prawnego. Jest to swoisty kompromis pomiędzy potrzebą ukarania sprawcy a zasadą, że kara izolacyjna powinna być środkiem ostatecznym. Jest to środek probacyjny, który związany jest z poddaniem sprawcy próbie.

Podstawy prawne tej instytucji znajdują się w art. 69–77 Kodeksu karnego. Przepisy te przewidują, że sąd może podjąć decyzję o zawieszeniu wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności na oznaczony czas – tzw. okres próby – dając skazanemu szansę na udowodnienie, że potrafi funkcjonować w społeczeństwie zgodnie z prawem. Jeżeli w czasie próby skazany spełni określone warunki, kara nie zostanie wykonana.

To rozwiązanie służy nie tylko interesom sprawcy, ale również ekonomii wymiaru sprawiedliwości – ogranicza liczbę osób osadzonych w zakładach karnych i pozwala skoncentrować środki penitencjarne na tych, których resocjalizacja w warunkach wolnościowych jest niemożliwa.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary oznacza, że kara nie jest wykonywana, ale wyrok wciąż zapada. Skazany funkcjonuje na wolności, jednak pod kontrolą sądu i – często – kuratora. W praktyce pozwala to zachować pracę, więzi rodzinne czy kontynuować naukę. Trzeba jednak pamiętać, że podobnie jak przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego - samo zawieszenie nie usuwa wpisu w rejestrze karnym. Wpis ten znika dopiero po zatarciu skazania.

W wyniku nowelizacji kodeksu karnego w 2015 roku nie można już stosować warunkowego zawieszenia kary w przypadku nałożenia kary grzywny bądź ograniczenia wolności.

2. W jakich sytuacjach sąd może zastosować warunkowe zawieszenie kary?

Sąd może zastosować warunkowe zawieszenie wykonania kary w przypadku, gdy prognoza kryminologiczna sprawcy jest pozytywna.

Przy ocenie tej prognozy Sąd:

• weryfikuje właściwość, warunki osobiste sprawcy;
• dotychczasowa postawa skazanego;
• jego sposób życia zarówno przed jak i po popełnieniu przestępstwa. 

Jeżeli te elementy wskazują, że cele kary – prewencyjne i wychowawcze – można osiągnąć bez izolacji, sąd może zdecydować o zawieszeniu wykonania kary. Tym samym nie ma konieczności stosowania bezwzględnej kary pozbawienia wolności. Taka sytuacja ma miejsce w szczególności, gdy sprawca przestępstwa krytycznie podchodzi do popełnionego czynu oraz wyraża przy tym skruchę. Istotną okolicznością jest przy tym również zachowanie wobec pokrzywdzonego, opinia środowiska, z którego pochodzi sprawca, jak również sposób jego dotychczasowego życia.

3. Jakie są warunki uzyskania warunkowego zawieszenia wykonania kary?

Aby Sąd mógł zastosować warunkowe zawieszenie kary muszą zostać spełnione określone przesłanki ustawowe. Po pierwsze warunkowe zawieszenie kary możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekracza jednego roku. Limit ten dotyczy również kary łącznej, która jest wymierzana przy większej liczbie przestępstw. Po drugie osoba, która była już uprzednio skazana na bezwzględną karę pozbawienia wolności a skazanie to nie uległo zatarciu, jak również osoba, wobec której już uprzednio zawieszono wykonanie kary.

Poza wskazanymi przesłankami Sąd musi również dokonać tzw. pozytywnej prognozy kryminologicznej sprawcy. Innymi słowy – Sąd musi dojść do przekonania, że skorzystanie przez skazanego z dobrodziejstwa zawieszenia kary zapobiegnie powrotowi do przestępstwa przez skazanego. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli kara mieści się w ustawowym limicie, sąd może odmówić zawieszenia, jeśli uzna, że postawa sprawcy nie daje gwarancji poprawy.

 Wyjątkiem stosowania tego środka probacyjnego przewidziany jest wobec osoby, która współpracuje z organami ścigania będącej tzw. małym świadkiem koronnym. W przypadku małego świadka koronnego warunkowe zawieszenie wykonania kary jest możliwe, gdy orzeczona kara nie przekracza 5 lat. Stosowany wobec takiej osoby okres próby jest dłuższy o czym będzie mowa w dalszej części wpisu blogowego.

4. Okres próby przy warunkowym zawieszeniu – definicja i czas trwania.

Zawieszenie wykonania kary następuje na określony okres czasu. Ten określony okres czasu nazywany jest okresem próby. Zgodnie z art. 70 kodeksu karnego okres ten nie może wynosić więcej niż 3 lata, ani mniej niż 1 rok. W przypadku, gdy sprawcą czynu zabronionego jest sprawca młodociany oraz sprawca, który dopuścił się czynu zabronionego z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej – ustawowy okres próby jest dłuższy i wynosi od 2 do 5 lat. W odniesieniu do małego świadka koronnego, okres próby przy zawieszeniu wykonania kary może maksymalnie wynosić 10 lat.

Każdorazowo okres próby biegnie od momentu uprawomocnienia się wyroku, czyli od momentu, kiedy stronie upłynie termin na wniesienie środka odwoławczego. To w trakcie trwania tego okresu sprawca musi swoją postawą dowieść, że potrafi żyć zgodnie z prawem wykonując przy tym nałożone przez Sąd obowiązki.

5. Obowiązki skazanego w okresie próby – dozór kuratora i inne ograniczenia.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary nie oznacza pełnej swobody – skazany zostaje objęty określonymi obowiązkami, których przestrzeganie podlega kontroli. Obowiązki te obligatoryjnie wyznacza Sąd, w przypadku, gdy nie jest orzeczony wobec sprawcy środek karny. Ustawowo określone obowiązku stanowią jedynie pewien otwarty katalog, który może być przez Sąd dostosowywany w zależności od skazanego i jego potrzeb. Do przykładowych obowiązków należą m.in.:

• pozostawanie w kontakcie z kuratorem oraz informowanie go o przebiegu okresu próby;
• przeproszenie pokrzywdzonego;
• wykonywanie pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu;
• poddanie się terapii leczenia uzależnień;  
• powstrzymywanie się od spożywania alkoholu i używania innych środków odurzających. 

Obowiązki te mogą być modyfikowane przez Sąd w trakcie okresu próby w zależności od zachowania skazanego.

Najczęściej stosowanym obowiązkiem wyznaczanym w czasie okresu próby jest właśnie dozór kuratora. Obowiązek ten polega na przydzieleniu przez Sąd dla skazanego osoby, która staje się pewnego rodzaju opiekunem, który weryfikuje czy okres próby przebiega w sposób prawidłowy. Jest on osobą pierwszego kontaktu, której należy zgłaszać chwilową zmianę miejsca pobytu, kwestię zatrudnienia, podejmowanie nauki itd. Kurator kontaktuje się ze skazanym jak również przychodzi do jego miejsca zamieszkania w celu weryfikacji sytuacji skazanego. W szczególności chodzi tutaj o względy pozostawania w stanie trzeźwości, relacji z członkami rodziny zamieszkałymi ze skazanym oraz brak jakiegokolwiek związku ze środowiskiem przestępczym skazanego.

6. Kiedy może dojść do cofnięcia warunkowego zawieszenia wykonania kary?

Cofnięcie warunkowego zawieszenia kary, a więc wykonanie kary wobec skazanego ma miejsce wówczas, gdy skazany ponownie popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które został wcześniej skazany. Podobne przestępstwo oznacza przestępstwo wymierzone w to samo dobro prawne. Wykonanie kary ma miejsce również wtedy, gdy skazany za użycie przemocy lub groźby bezprawnej wobec zamieszkującej wspólnie ze skazanym osoby najbliższej lub małoletniej ponownie dopuszcza się takich zachowań.

Wykonanie kary może mieć również miejsce w momencie, gdy skazany przed uprawomocnieniem się wyroku zawieszającego wykonanie kary rażąco narusza porządek prawny. Sąd może również podjąć decyzję o odwieszeniu kary, gdy skazany uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków, np. nie utrzymuje kontaktu z kuratorem czy nie poddaje się terapii.

7. Czy można uzyskać warunkowe zawieszenie przy drugiej karze? 

W przypadku, gdy sprawca był już skazany na bezwzględną karę pozbawienia wolności, a kara ta nie uległa zatarciu nie jest możliwym warunkowe zawieszenie wykonania nowej kary. Jeżeli jednak poprzednie skazanie dotyczyło innego rodzaju kary – np. grzywny czy ograniczenia wolności – sąd może rozważyć zawieszenie. Istotnym przy tym jest jednak postawa sprawcy oraz jego przeszłość kryminalna.

8. Jak kancelaria Chmielniak Adwokaci może pomóc w uzyskaniu warunkowego zawieszenia kary? 

Kancelaria Chmielniak Adwokaci pozwoli reprezentować Twoje interesy w Sądzie. Przeanalizuje wnikliwie sprawę oraz zweryfikuje czy możliwym jest zastosowanie warunkowego zawieszenia wykonania kary. Dzięki doświadczeniu zespołu Chmielniak Adwokaci klient zyskuje pewność, że jego sprawa zostanie prowadzona w sposób rzetelny i z uwzględnieniem wszystkich przesłanek pozwalających na uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia w postaci warunkowego zawieszenia wykonania kary.